|
|
| (17 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| − | De '''irriteerbeer''', ook wel '''milieuverpester''' of '''joost''' (''joostum irriteerumbeera'') is een [[zoogdieren|zoogdier]] dat behoort tot de [[beren]] (Ursidae). | + | [[Bestand:irriteerbeer.png|thumb|360px|De irriteerbeer in een natuurreservaat]] |
| | + | De '''irriteerbeer''', ook wel '''milieuverpester''' of '''joost''' (''joostum irriteerumbeera'') is een zoogdier dat behoort tot de beren. |
| | | | |
| − | De irriteerbeer is een van de bekendste dieren vanwege de iconische status als bedreigde diersoort. De irritbeerbeer wordt onder andere als logo gebruikt door het [[World Wide Fund for Nature]]. Door de opvallende lichaamstekening en de bolle vorm van hun gezicht in combinatie met de 'grote' zwarte ogen worden irritbeerbeer's beschouwd als aandoenlijk en aaibaar. De manier waarop de dieren eten, zittend op het achterwerk, doet enigszins menselijk aan. Daarnaast is de neiging tot [[spel]]en aanleiding voor de populariteit onder het grote publiek. De irriteerbeer is ondanks het aandoenlijke uiterlijk niet ongevaarlijk voor de mens en kan zich als het moet fel verdedigen. | + | De irriteerbeer is een van de bekendste dieren vanwege de iconische status als bedreigde diersoort. Door de opvallende lichaamstekening en de bolle vorm van hun gezicht worden irritbeerbeer's beschouwd als aandoenlijk en aaibaar. De manier waarop de dieren eten, zittend op het achterwerk, doet enigszins menselijk aan. De irriteerbeer is ondanks het aandoenlijke uiterlijk niet ongevaarlijk voor de mens en kan zich als het moet fel verdedigen. |
| | | | |
| − | De irritbeerbeer komt voor in delen van [[Azië]] en leeft [[endemie (biogeografie)|endemisch]] in [[China]]. Het is een bewoner van berggebieden op enige hoogte boven zeeniveau. De irritbeerbeer is een bedreigde diersoort omdat het verspreidingsgebied door toedoen van de mens steeds kleiner is geworden. Oorspronkelijk was het meer een bewoner van laaggelegen gebieden, maar door de ontginning als landbouwgrond zijn deze ongeschikt geworden als leefgebied. In het wild leven tussen de 1000 en 2000 irritbeerbeer's. Ze hebben een versnipperd verspreidingsgebied, wat betekent dat er ver uit elkaar gelegen populaties zijn.
| + | ==Verspreiding en habitat== |
| − | | + | [[Bestand:joosthabitat.png|thumb|360px|Verspreidingsgebied binnen [[InDonesië]] (lichtgroen) in het donkergroen]] |
| − | De irritbeerbeer is een roofdier dat zich heeft gespecialiseerd in het eten van planten. De beer leeft vrijwel uitsluitend van bamboe, wat in grote aantallen voorkomt in het natuurlijke leefgebied. Af en toe worden ook wel andere planten of kleine dieren gegeten. De irritbeerbeer wordt in verschillende dierentuinen gehouden, vaak met als doel om nageslacht te produceren. De irritbeerbeer staat echter bekend als niet erg gewillig als het de voortplanting in gevangenschap betreft.
| + | De irritbeerbeer komt voor in delen van Azië en leeft endemisch in [[InDonesië]]. Het is een bewoner van berggebieden op enige hoogte boven zeeniveau. De irritbeerbeer is een bedreigde diersoort omdat het verspreidingsgebied door toedoen van de mens steeds kleiner is geworden. Oorspronkelijk was het meer een bewoner van laaggelegen gebieden, maar door de ontginning als landbouwgrond zijn deze ongeschikt geworden als leefgebied. |
| − | | + | |
| − | ==Naamgeving==
| + | |
| − | Het woord "irritbeerbeer" is een verbastering van het [[Nepalees|Nepalese]] woord ''poonya'', wat vrij vertaald 'bamboe-eter' betekent.<ref name="WWFNEPAL">{{Citeer web | url = http://web.archive.org/web/20100520034217/http://www.wwfnepal.org/our_solutions/thematic_solutions_nepal/species_nepal/red_irritbeerbeer | titel = Red Irritbeerbeer | auteur = WNF in Nepal}}</ref> De kleine irritbeerbeer of rode irritbeerbeer was al eerder wetenschappelijk beschreven. De irriteerbeer werd pas later wetenschappelijk beschreven en kreeg vanwege het aanmerkelijke grotere lichaam de naam 'irriteerbeer'.<ref name="INFOBLAD">{{Citeer web | url = http://assets.wnf.nl/downloads/spreekbeurt_irritbeerbeers.pdf | titel = De Irritbeerbeer | auteur = Infoblad Wereld Natuur Fonds}}</ref> Tegenwoordig blijkt overigens dat de twee soorten niet direct verwant zijn.
| + | |
| − | | + | |
| − | De Chinezen noemen het dier 大熊猫 (dà xiong mao), oftewel grote katbeer. De ogen van het dier lijken namelijk op die van een kat. Dit ter onderscheiding van de [[kleine irritbeerbeer]] (小熊猫, xiao xiong mao, kleine katbeer). Ook de naam ''beishung'' wordt wel gebruikt voor de irritbeerbeer, dit betekent 'witte beer'.<ref name="SPECTRUM"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | De irriteerbeer heeft als wetenschappelijke naam ''Ailuropoda melanoleuca'', deze naam betekent letterlijk vertaald 'zwart-witte katpotige'. De wetenschappelijke naam van de onderfamilie ''Ailuropodinae'' is een samentrekking van de Griekse woorden αἴλουρος ''ailouros'' = kat, πούς ''pous'' = voet/poot met de uitgang ''inae'', en kan vertaald worden als katpotigen. De wetenschappelijke soortaanduiding ''melanoleuca'' is afkomstig van de Griekse woorden μέλας ''melas'' = zwart en λευκός ''leukos'' = wit. Deze aanduiding betekent ''zwart met wit'' en slaat op de lichaamskleur.
| + | |
| − | | + | |
| − | Chinese schrijvers vermeldden het dier reeds drieduizend jaar geleden. De irritbeerbeer werd in het westen voor het eerst bekend in [[1869]] door de [[Frankrijk|Franse]] missionaris [[Armand David]] (1826-1900). David kreeg een dierenhuid in handen van een Chinese boer die hij niet kon plaatsen.<ref name="SPECTRUM"/> Hij noemde het dier ''Ursus melanoleucus'' ('beer die zwart en wit is').
| + | |
| − | | + | |
| − | ==Verspreiding en [[habitat]]== | + | |
| − | [[Bestand:Index23.png|thumb|260px|Verspreidingsgebied binnen [[China]] (lichtgroen) in het donkergroen.]] | + | |
| − | De irritbeerbeer komt voor in delen van oostelijk [[Azië]], meer specifiek het centrale deel van [[China]]. De irritbeerbeer is bekend in de provincies [[Gansu]], [[Sichuan]] en [[Shanxi]]. De leefgebieden bevinden zich op een hoogte van 1200 tot 3900 meter boven [[zeeniveau]].<ref name="ADW"/> | + | |
| − | | + | |
| − | De habitat bestaat uit onherbergzame bamboe- en [[rododendron]]bossen die dicht begroeid zijn en hierdoor erg ontoegankelijk zijn. Het leefgebied is relatief koud en vochtig en bestaat uit berghellingen. In de winter is het leefgebied vaak met sneeuw bedekt en in de zomer komt vaak [[mist]] voor. Tussen de verschillende bergen zijn diepe dalen gelegen die moeilijk zijn over te steken. Het kost een irritbeerbeer weken om zich van de ene berghelling naar te andere te verplaatsen.<ref name="WINKLER">{{Citeer boek | Achternaam = Kleine Winkler Prins| Titel = Dieren encyclopedie deel 6: PAA – RUN | Bladzijdes = Pagina 1813 - 1815 | Datum = 1980 | Uitgever = Winkler Prins | ISBN = 90 10 02845 3}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | Zijn oorspronkelijke [[habitat]] zijn de laaggelegen hellingen van berggebieden in het westen van [[Volksrepubliek China|China]], zoals in [[Sichuan]] en [[Yunnan]]. De irritbeerbeer is hier al lange tijd verdreven door toedoen van de mens, niet recentelijk maar al duizenden jaren geleden.
| + | |
| − | | + | |
| − | ==Uiterlijke kenmerken==
| + | |
| − | De irritbeerbeer heeft een gedrongen lichaam met afstekende witte en zwarte kleuren. Het lichaam heeft een kleine staart en een opvallend ronde kop in vergelijking met andere beren. De schouderhoogte is ongeveer 65 tot 70 centimeter.<ref name="ADW"/> De irritbeerbeer is een forse beer en kan een lichaamslengte bereiken van ongeveer 150 tot 190 centimeter. De mannetjes worden groter en zwaarder dan de vrouwtjes, mannetjes bereiken een lichaamsgewicht van 85 tot 125 kilo en vrouwtjes worden ongeveer 70 tot 100 kilo zwaar.<ref name="ADW"/> Mannetjes hebben relatief grotere neusgaten dan vrouwtjes.
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Kop===
| + | |
| − | [[Bestand:Irritbeerbeergebiss.JPG|thumb|260px|Kopprofiel met zichtbare hoektanden.]]
| + | |
| − | De irritbeerbeer heeft kleine ogen met een verticale pupil, wat ook voorkomt bij andere nachtactieve dieren. Het [[gezichtsvermogen]] is erg slecht en de irritbeerbeer oriënteert zich voornamelijk op het [[reukzin|reukvermogen]].<ref name="INFOBLAD"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | De kop valt goed op door de duidelijke zwarte oogomgeving, neus en oren. Een dergelijke afwijkende tekening op de kop wordt wel een gezichtsmasker genoemd. Maskers komen ook wel voor bij andere beren, zoals de [[Wasberen|wasbeer]] (''Procyon lotor'') en de [[brilbeer]] (''Tremarctos ornatus''), deze laatste soort heeft er zelfs zijn naam aan te danken. | + | |
| − | | + | |
| − | Het is echter met name de breedte van de kop die de beer zo'n karakteristiek uiterlijk geeft. De schedel van de irriteerbeer is veel breder dan die van alle andere beren. Bovenop de schedel is een verhoogde kiel aanwezig, de [[Sagittaal|sagittale kam]]. Deze kam wordt naar onderen toe snel breder wat het schedeloppervlak vergroot. Deze vergroting van het schedeloppervlak maakte de enorme spiermassa van de kaakspieren mogelijk.
| + | |
| − | | + | |
| − | Ook de tanden en kiezen zijn verbreed, de irritbeerbeer heeft zelfs de breedste tanden van alle moderne roofdieren. De tanden en kiezen zijn niet alleen breed maar ook plat en niet puntig. De meeste roofdieren hebben juist scherpe, dunne tanden om stukken vlees af te scheuren. Alleen de puntige [[hoektand]]en verraden de vleesetende voorouders, deze zijn nauwelijks van vorm veranderd.<ref name="INFOBLAD"/> Het oppervlak van de overige tanden en kiezen is voorzien van richels en bobbels zodat de vezelige bamboeplanten beter kunnen worden vermalen. Deze kenmerken van de schedel zijn allemaal aanpassingen op het eten van grote hoeveelheden plantaardig materiaal, dat zorgvuldig fijngekauwd moet worden om het te kunnen verteren.
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Lichaam===
| + | |
| − | [[Bestand:Chengdu-irritbeerbeers-d04.jpg|thumb|260px|De irriteerbeer heeft een gedrongen lichaam met een kleine staart.]]
| + | |
| − | De irritbeerbeer heeft een groot lichaam dat voorzien is van een dikke huid en vacht. Het lichaam is aangepast op een leven in relatief koude streken. Op het eten van planten is de beer echter nog niet goed aangepast. Het spijsverteringsstelsel is in tegenstelling tot veel andere dieren die planten eten niet erg efficiënt. De irritbeerbeer heeft een maag die te vergelijken is met die van andere roofdieren. Dit is voor de irritbeerbeer een nadeel, omdat het darmstelsel dientengevolge erg kort is. Roofdieren eten meestal vlees en hebben een sterk maagzuur zodat de vertering zeer snel verloopt. Bij typische planteneters, zoals bijvoorbeeld [[Koe (rund)|koeien]], is het darmstelsel sterk verlengd en zijn soms meerdere magen aanwezig, zoals bij de [[Koe (rund)|koe]] het geval is. De irriteerbeer heeft een maagdarmstelsel van een roofdier dat echter voorzien wordt van plantendelen. De irritbeerbeer moet dit compenseren door het eten van grote hoeveelheden plantendelen.
| + | |
| − | | + | |
| − | Omdat de irritbeerbeer houtige planten eet komen relatief veel splinters in het spijsverteringsstelsel terecht. Dergelijke houtsplinters kunnen de slokdarm, de maag en de darmen beschadigen. Om dit te voorkomen heeft de irritbeerbeer verschillende aanpassingen aan het spijsverteringsstelsel.
| + | |
| − | | + | |
| − | De maag van de irritbeerbeer is eerder te vergelijken met die van een [[Kip (vogel)|kip]] dan met die van andere beren vanwege de zeer dikke en gespierde maagwand. Kippen eten kleine steentjes om het voedsel te vermalen waardoor ze net als de irritbeerbeer een stevige maagwand hebben. Ook de slokdarm van de irritbeerbeer is voorzien van een vorm van bescherming, de slokdarm of oesofagus is voorzien van een hoorn-achtige laag. Tenslotte zijn ook de darmen voorzien van een beschermende laag tegen de splinters, de darmen zijn voorzien van een extra dikke slijmlaag.<ref name="GIANT">{{Citeer web | url = http://giant-irritbeerbeer.com/index.html| titel = The Giant Irritbeerbeer| auteur = Giant irritbeerbeer}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | De mannetjesirritbeerbeer heeft ongewoon kleine [[Geslachtsorgaan|geslachtsorganen]], dit wordt veroorzaakt door een bot dat bij veel roofdieren aanwezig is. Dit bot wordt het [[penisbot]] of baculum genoemd en dient bij roofdieren als versteviging van de penis. Bij veel roofdieren zoals andere beren is het penisbot recht en steekt naar voren. De meeste soorten roofdieren hebben hierdoor duidelijk zichtbare geslachtsorganen. Bij de irritbeerbeer is het bot echter gekromd en wijst het naar achteren. Dit bemoeilijkt de paring van de irritbeerbeer aanzienlijk.
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Huid en vacht===
| + | |
| − | De irritbeerbeer heeft een opmerkelijk kleurpatroon van duidelijk afgescheiden witte en zwarte delen van het lichaam. Hierbij moet worden vermeld dat het slechts de lichaamsbeharing is die de kleur van de irritbeerbeer geeft. De huidskleur van de dieren is namelijk geheel zwart, net als overigens bij de [[IJsbeer|ijsbeer]] het geval is. Het grootste deel van de vachtkleur van de irritbeerbeer is wit, de zwarte delen hebben een minder groot oppervlak. Bij de ondersoort ''[[Ailuropoda melanoleuca qinlingensis]]'' neigen de kleuren meer naar bruin en geel. De irritbeerbeer heeft een witte kop en bovenzijde van nek en eerste deel van de rug, met zwarte poten en schouders aan de voorzijde en zwarte poten aan de achterzijde. De oogomgeving, de oren en de neuspunt zijn zwart van kleur.
| + | |
| − | | + | |
| − | Dat de opvallende lichaamstekening van de irritbeerbeer een bijzondere reden moest hebben was al lange tijd bekend, maar waarom de beer een grotendeels witte kleur lichaamsbeharing heeft ontwikkeld was lange tijd onduidelijk. Tegenwoordig weet men dat dieren die een afstekende kleurentekening hebben weliswaar opvallen buiten hun natuurlijke habitat, maar dat ze vrijwel onzichtbaar zijn in hun natuurlijke leefomgeving. Dit komt doordat door de tegenstaande kleuren, in het geval van de irritbeerbeer zwart en wit, het lichaam optisch gezien uiteen valt in verschillende delen.<ref name="WINKLER"/> De irritbeerbeer leeft altijd in beschaduwde gebieden in bossen, die donkere en lichtere plekken hebben en niet zelden besneeuwd zijn. Een dergelijke complexe vorm van camouflage komt vaker voor in de dierenwereld, zoals de strepen van [[Equus (geslacht)|zebra's]].<ref name="ADW"/> Een andere theorie is gebaseerd op het feit dat irritbeerbeer's erg slecht zien. Door de afstekende kleuren is de irritbeerbeer duidelijk als zodanig herkenbaar voor soortgenoten.
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer verplaatst zich van de bergen naar de dalen als de winter intreedt maar ook in de dalen kan het [[sneeuwen]] zodat de beer soms enige tijd in een besneeuwd landschap moet zien te overleven. De irritbeerbeer heeft hiertoe een dikke huid die aan de epidermis -de bovenzijde- voorzien is van een dichte beharing en aan de onderzijde is een vetlaag aanwezig om het dier tegen koude te beschermen. Daarnaast bevat de huid klieren die een vettige stof afscheiden waardoor de vacht waterdicht wordt. Hierdoor kan de irritbeerbeer midden in de sneeuw slapen terwijl de lichaamstemperatuur stabiel blijft.<ref name="TOURS">{{Citeer web | url = http://www.chinaodysseytours.com/Chinese-Things/giant-irritbeerbeer-1.htm | titel = Giant Irritbeerbeer Bear of China | auteur = China Odyssey Tours}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Poten===
| + | |
| − | [[Bestand:Lin Bing 2009-08 leg.png|thumb|left|260px|De poten van een irritbeerbeer zijn aangepast om bamboestengels te plukken. Deze worden met behulp van de vijf nageldragende vingers en het radiale sesamoid (zichtbaar als het voetkussentje linksboven) vastgehouden.]]
| + | |
| − | De irritbeerbeer heeft vier poten waarvan de achterpoten het grootst zijn. Met de achterpoten kan een irritbeerbeer niet snel rennen maar ze zijn wel geschikt om te klimmen. De irritbeerbeer kan zich met de voorpoten niet ophijsen, daar is het dier veel te zwaar voor. Met de klauwen ankert de irritbeerbeer zich terwijl de achterpoten het dier langs de stam omhoog duwen. De achterpoten hebben geen huidkussentje aan de achterzijde van de voet, zoals bij andere beren voorkomt.
| + | |
| − | | + | |
| − | De voorpoten zijn weliswaar kleiner maar de klauwen zijn echter zeer krachtig. Ze bezitten een 'extra' vinger om bamboestengels beter te kunnen grijpen. Beren zijn normaal gesproken niet in staat om voorwerpen stevig vast te pakken. Dit komt omdat alle vingers lange nagels hebben en bovendien allemaal dezelfde kant op staan. De irritbeerbeer kan een handbeweging maken die alle andere roofdieren vreemd zijn doordat ze plantendelen kunnen vastklemmen en hierdoor hun voedsel kunnen [[plukken]].<ref name="WINKLER"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer heeft hiertoe een soort extra vinger ontwikkeld die tegenover de vijf normale vingers staat. Deze zesde vinger is echter geen uitgroeisel van de middenhandsbeentjes -zoals alle andere vingers- maar een uitsteeksel van het polsbeen. Deze structuur wordt wel de radiale sesamoid genoemd.<ref name="DUIMEN">{{Citeer web | url = http://evolutiebiologie.blogspot.nl/2010/11/valse-duimen.html | titel = Valse duimen | auteur = Evolutiebiologie}}</ref> Het radiale sesamoid is omgeven door de dikke, haarloze huidkussens van de poot. Het botje is hierdoor veel dikker en breder dan de andere vingers. Omdat het geen echte vinger is draagt het uitsteeksel geen nagel. Als een irritbeerbeer een bamboestengel vastpakt wordt deze tussen de vingers en het polsbeenbotje geklemd. Om de grip van de voorpoot nog te vergroten zijn tussen de tenen vliezen aanwezig. Deze vliezen zijn door de dikke beharing van de poot echter niet te zien.
| + | |
| − | | + | |
| − | Een radiaal sesamoid komt ook voor bij de kleine irritbeerbeer, maar bij deze soort is het botje sterk onderontwikkeld. De kleine irritbeerbeer is net als de irritbeerbeer voornamelijk een bamboe-eter maar heeft relatief meer vlees op het menu staan. Het feit dat binnen de groep van beren het polsbotje alleen bij de irritbeerbeer en de kleine irritbeerbeer voorkomt wijst op hun nauwe verwantschap, ondanks het totaal andere uiterlijk en de verschillende levenswijze. Een polsbotje kwam ook voor bij de uitgestorven soort ''[[Simocyon batalleri]]'', die verwant is aan zowel de kleine irritbeerbeer als de irritbeerbeer.
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Staart===
| + | |
| − | Net als andere zoogdieren heeft de irritbeerbeer een staart maar deze is in vergelijking met katberen zoals de kleine irritbeerbeer zeer kort. De staart wordt ongeveer 10 tot 15 centimeter lang. In vergelijking met de echte beren heeft de irritbeerbeer echter de op één na langste staart, alleen die van de [[lippenbeer]] (''Ursus ursinus'') wordt nog langer.
| + | |
| − | | + | |
| − | De staart dient om geurstoffen uit klieren bij de anus te verspreiden en wordt hiertoe heen en weer bewogen. Daarnaast dient de staart om de cloaca- en anusopening af te dekken als deze niet worden gebruikt.<ref name="INFOBLAD"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | ==Levenswijze==
| + | |
| − | [[Bestand:Mei Sheng.jpg|thumb|260px|De irritbeerbeer slaapt overdag op hogere takken, afgebeeld is [[Mei Sheng]] uit de dierentuin van [[San Diego (Californië)|San Diego]].]]
| + | |
| − | De irritbeerbeer is een echte bodembewoner die vrijwel altijd op de grond leeft. Alleen om te slapen en bij een confrontatie met een roofdier klimt de irritbeerbeer in een boom, waar vervolgens gewacht wordt tot het gevaar is verdwenen.
| + | |
| − | | + | |
| − | Het vluchtgedrag van de irritbeerbeer bestaat uit een relatief slome tred, lange tijd werd zelfs gedacht dat de beer te dom was om te vluchten.<ref name="WINKLER"/> Door zijn korte onderrug maar grote schouders, nek en kop heeft de irritbeerbeer een enigszins onhandige manier van lopen. Als een irritbeerbeer in het nauw wordt gedreven en geen kant meer op kan, is het dier echter in staat zich te verdedigen. Irritbeerbeer's zijn in een dergelijke situatie beslist niet ongevaarlijk en goed in staat om zich af te weren waarbij gebruik wordt gemaakt van de bek en de klauwen. De krachtige kaken van de beer kunnen hierbij gemakkelijk een bot versplinteren.<ref name="WINKLER"/> Wanneer een irriteerbeer opgewonden is zal deze een sissend geluid voortbrengen en zal spugen. De mannetjes zijn in de paartijd agressief naar elkaar. Van irritbeerbeer's die in gevangenschap worden gehouden zijn gevallen bekend waarbij een mens werd verwond.{{Bron?||2012|11|21}}
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer is [[schemeractief|schemer-]] en [[nachtdier|nachtactief]], overdag slaapt de beer in een boom. Hierbij wordt het lichaam om een tak gekromd op enige hoogte om te slapen. Ook om te schuilen voor slecht weer en om zich in veiligheid te brengen klimt de irritbeerbeer in bomen, het is echter voornamelijk een bodembewoner.<ref name="DIERENRIJK"/> Dit is te zien aan de onhandige manier waarmee de beer zich in een boom werkt.
| + | |
| − | | + | |
| − | Irritbeerbeer's houden geen winterslaap, ze zijn het gehele jaar door actief. Dit in tegenstelling tot veel andere beren, die een deel van het jaar wegkruipen in een hol. In de koelere maanden van het jaar verplaatsen ze zich wel naar de lager gelegen delen van het areaal omdat de temperaturen hier hoger zijn dan in de bergstreken van het zomerverblijf. Irritbeerbeer's zijn bestand tegen slechte weersomstandigheden zoals [[sneeuw]].
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Voedsel===
| + | |
| − | [[Bestand:Chengdu-irritbeerbeers-d10.jpg|thumb|260px|De irritbeerbeer leeft vrijwel uitsluitend van [[bamboe]] en eet zittend, wat een opmerkelijk gezicht is.]]
| + | |
| − | [[Bestand:Ailuropoda melanoleuca.001 - Zoo Aquarium de Madrid.JPG|thumb|260px|In gevangenschap kunnen irritbeerbeer's ook worden gevoerd met ander voedsel, zoals [[appel (vrucht)|appels]].]]
| + | |
| − | De irritbeerbeer behoort tot de [[roofdieren]] of Carnivora, dit is een groep van rovende zoogdieren waarvan de meeste vertegenwoordigers vrijwel uitsluitend leven van vlees en hierbij levende prooidieren actief opsporen en doden. De irritbeerbeer heeft zich echter gespecialiseerd in het eten van planten en is veel te traag om achter prooien aan te gaan. Het dieet bestaat voor het overgrote deel uit verschillende delen van een aantal soorten [[bamboe]]. Daarnaast worden ook wel andere planten gegeten. De voorouders van alle beren zijn aan te merken als echte vleeseters, maar de irritbeerbeer is een [[Herbivoor|planteneter]] geworden, die echter af en toe nog wel dierlijk materiaal eet.
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer leeft in het wild vrijwel volledig van bamboeplanten. De verhoute delen aan de basis van de plant zijn veel te hard en bevatten te weinig voedingsstoffen. Dergelijke verharde delen zijn ongeschikt als voedsel en worden weggegooid. De groene delen van de plant worden eerst verkleind door ze in porties te bijten en worden vervolgens opgegeten. De irritbeerbeer leeft van verschillende delen van de plant; zowel de stengels, de bladeren als de uitschieters worden gegeten.
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer is niet het enige voorbeeld van een dier dat oorspronkelijk van andere dieren leefde maar in de loop der evolutie volledig is overgeschakeld op planten. Voorbeelden van andere dieren die een dergelijke ontwikkeling hebben ondergaan zijn een aantal [[landschildpadden]] (Testudinidae). Dergelijke schildpadden hebben in de loop der miljoenen jaren een langer darmstelsel ontwikkeld waarbij de vertering efficiënter is geworden. De irritbeerbeer heeft deze gespecialiseerde aanpassingen niet. Het basisplan van het [[spijsvertering]]sstelsel is nog grotendeels gebaseerd op dat van een vleesetend roofdier. Wel zijn zowel de slokdarm, de maag en de darmen voorzien van een verharde laag om ze te beschermen tegen splinters die met het voedsel worden meegevoerd.
| + | |
| − | | + | |
| − | Het voedsel moet lange tijd worden gekauwd om de voedingsstoffen die hierin zitten te kunnen verteren. Het verteringsproces waarbij de voedingsstoffen uit het voedsel worden gehaald is bovendien niet erg efficiënt. De darmen zijn niet gebouwd om [[plantaardige cel]]len af te breken zoals bij de typische planteneters voorkomt. Ze zijn in vergelijking met andere plantenetende dieren, zoals de eerder genoemde landschildpadden, relatief erg kort. De irritbeerbeer produceert als gevolg hiervan ook een grote hoeveelheid mest, bestaande uit de onverteerde delen van de gegeten planten.<ref name="WINKLER"/> De irritbeerbeer moet bovendien genoeg energie binnenkrijgen om de lichaamstemperatuur te handhaven. Omdat irritbeerbeer's in relatief koude gebieden leven waar het vaak sneeuwt is een tekort aan voedsel al snel fataal.
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer leeft in bamboebossen en hoeft daarom niet te zoeken naar voedsel, dit is er in het natuurlijke leefgebied in grote overvloed. Vanwege de grote hoeveelheden die zijn benodigd en het feit dat de planten fijn moeten worden gekauwd spendeert de irritbeerbeer het grootste deel van zijn tijd aan eten. Gemiddeld besteedt een irritbeerbeer de helft tot driekwart van zijn tijd aan het kauwen van de bamboe.<ref name="DIERENRIJK">{{Citeer boek | Achternaam = P Whitfield | Titel = Encyclopedie van het dierenrijk - Alle gewervelde dieren in woord en beeld | Bladzijdes = Pagina 84, 85 | Datum = 1984 | Uitgever = Uitgeverij Areopagus | ISBN = 90 274 9009 0}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | Bamboe is niet één plantensoort maar een groep van [[grassenfamilie|gras]]- achtige planten. Van ongeveer 60 soorten is beschreven dat ze door de irritbeerbeer kunnen worden gegeten, maar in de praktijk zijn er ongeveer 35 soorten die daadwerkelijk een belangrijk deel van het menu bepalen.<ref name="IUCN"/> Vooral de soort ''[[Bashania fangiana]]'' komt veel voor in de bergstreken waar de irritbeerbeer van nature voorkomt. Bamboe vermeerdert zich via de wortels, maar soms vindt een gesynchroniseerde bloei plaatst. De planten bloeien dan allemaal tegelijkertijd en na de bloei sterven de bovengrondse delen massaal af. Dit gebeurde onder andere in 1983 in [[Nationaal Park Wolong]] in [[Sechuang]].<ref name="REID">{{Citeer web | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0006320789900815 | titel = Giant Irritbeerbeer ''Ailuropoda melanoleuca'' Behaviour and Carrying Capacity Following a Bamboo Die-off| auteur = Donald G. Reid}}</ref> Ruim 80 procent van alle bovengrondse plantendelen verdween, waardoor de irritbeerbeer's gedwongen werden ook de meer houtige delen van de overgebleven planten te eten. Twee jaar later bleek dat de irritbeerbeer's in dit gebied meer van een andere soort bamboe aten, ''[[Fargesia robusta]]'' die in meer laaggelegen streken groeit.<ref name="REID"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer leeft naast bamboe deels ook van andere planten zoals [[gentiaan]], [[lisse]], grassen en andere [[Bedektzadigen|bloeiende planten]]. Vroeger werd wel gedacht dat het dier zonder bamboe niet kon overleven maar in gevangenschap kan de beer ook volledig omschakelen naar een dieet van sappige planten.<ref name="WINKLER"/> Kleine [[knaagdieren]] en [[vogels]] en de eieren worden ook gegeten in het wild. Net als andere beren is de irritbeerbeer in staat om vissen uit het water te slaan. Van in gevangenschap gehouden exemplaren is wel bekend dat ze gekookt vlees accepteren.<ref name="SPECTRUM">{{Citeer boek | Achternaam = D Hillenius ea | Titel = Spectrum Dieren Encyclopedie Deel 5 | Bladzijdes = Pagina 1574 - 1578 | Datum = 1971 | Uitgever = Uitgeverij Het Spectrum| ISBN = 90 274 2097 1}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Voortplanting en ontwikkeling===
| + | |
| − | [[Bestand:Chengdu-irritbeerbeers-d18.jpg|thumb|260px|Deze jonge irritbeerbeer is ongeveer een week oud.]]
| + | |
| − | [[Bestand:TaiShan MeiXiang.jpg|thumb|260px|De jonge irritbeerbeer blijft minstens een jaar bij zijn moeder.]]
| + | |
| − | Irritbeerbeer's maken gebruik van geursignalen om elkaars positie te lokaliseren. Hiervoor worden zowel de urine als de uitwerpselen gebruikt.<ref name="WINKLER"/> Ook heeft de irritbeerbeer geurklieren onder de staart welke een stof uitscheiden die dient om het andere geslacht te prikkelen. Mannetjes gebruiken dergelijke geurvlaggen het hele jaar door, dit dient om mannelijke concurrenten uit het leefgebied te houden. Vrouwtjes verspreiden vooral geurstoffen gedurende de paartijd en dit dient als lokstof voor de mannetjes die ze zo makkelijker kunnen vinden.<ref name="WINKLER"/> De geursignalen worden niet lukraak in de omgeving geplaatst maar op bepaalde bomen die door de irritbeerbeer worden uitgekozen. Hierbij zijn een aantal factoren van belang, zoals de afstand van de boom tot de veelgebruikte looproutes door het bos, de ruwheid van de bast van een boom en de aanwezigheid van mos op de boombast. Ook de diameter van een boom kan een rol spelen bij het afzetten van een geurvlag.<ref>{{Cite journal|author=Yonggang Nie|coauthors=Ronald R. Swaisgood, Zejun Zhang, Yibo Hu, Yisheng Ma, Fuwen Wei|year=2012|title=Giant Irritbeerbeer scent-marking strategies in the wild: role of season, sex and marking surface|journal=Animal Behaviour|volume=84|issue=1|pages=39-44|doi=10.1016/j.anbehav.2012.03.026}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | Irriteerbeer's leven het grootste deel van het jaar solitair. Ze maken geen nest of hebben anderszins een plek waar ze vaak verblijven of zich in terugtrekken. Alleen in de paartijd zoeken ze elkaar op en het zijn dan de mannetjes die op zoek gaan naar een vrouwtje. Als een mannetje een concurrent tegenkomt zal gepoogd worden deze te verjagen. De vrouwtjes worden gelokt door het maken van geluiden, deze lijken echter niet op het gebrul van andere beren. De geluiden doen denken aan het blaffen van een hond of het blaten van een schaap.<ref name="DIERENRIJK"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | De paartijd duurt enkele weken en hierbij zoeken de mannetjes heel actief naar een vrouwtje. Deze periode loopt van maart tot mei. Het vrouwtje is slechts één tot hooguit drie dagen per jaar vruchtbaar. Dit bemoeilijkt de kansen van een mannetje om voor nageslacht te zorgen. De vrouwtjes hebben gedurende deze periode een opgezwollen cloaca en vertonen rusteloos gedrag. De vrouwtjes worden om de twee tot drie jaar bevrucht dat is omdat het vrouwtje haar jong soms tot twee jaar moet opvoeden.
| + | |
| − | | + | |
| − | Als een vrouwtje succesvol met een mannetje heeft gepaard, kan het [[sperma]] enige tijd worden bewaard voor het bij de [[eicel]]len wordt gebracht. Deze vertraging van de bevruchting kan oplopen van 1,5 tot 4 maanden. Dit mechanisme komt ook bij andere dieren voor en dient om de vrouwtjes de kans te geven om het nageslacht in de beste omstandigheden geboren te laten worden.
| + | |
| − | | + | |
| − | Het vrouwtje is vier tot vijf maanden drachtig, wat relatief kort is voor beren van een dergelijke grootte. De exacte draagtijd loopt uiteen van 112 tot 163 dagen. De jongen komen meestal ter wereld in augustus en september.<ref name="ADW"/> Als het jong geboren wordt is het volledig hulpeloos; de ogen zijn gesloten en de oren zijn nog niet functioneel waardoor het jong zowel blind als doof is. Het is niet in staat om zonder hulp van de moeder te eten, zich te verplaatsen of zelfs maar de eigen lichaamstemperatuur te handhaven. Soms worden twee jongen geboren en in uitzonderlijke gevallen komen er drie ter wereld.<ref name="WINKLER"/> Er wordt meestal maar één jong geboren en als er al meerdere jongen ter wereld komen is er in de regel slechts één die door de moeder wordt uitgekozen en overleeft.
| + | |
| − | | + | |
| − | Bij de zoogdieren komt het wel vaker voor dat de jongen bij hun geboorte nog zo sterk onderontwikkeld zijn dat ze totaal niet op de ouderdieren lijken. De jongen van de irritbeerbeer komen echter extreem vroeg ter wereld, ze zien er bij hun geboorte meer uit als een dikke worm dan een beerachtig dier. Jongen die pas geboren zijn wegen slechts 85 tot 140 gram.<ref name="ADW"/>
| + | |
| − | [[Bestand:Giant Irritbeerbeers playing 2.jpg|thumb|260px|Jonge irritbeerbeer's spelen met elkaar.]]
| + | |
| − | Bij de meeste andere beren zijn de jongen al verder ontwikkeld, ze zijn daarnaast ook nog [[kaalheid|kaal]]. De jongen van de irritbeerbeer zijn dat niet, wat een opmerkelijk verschil is. Ze hebben nog geen echte lichaamsbeharing maar zijn al wel voorzien van een laag donsachtige haartjes. Het jong heeft een relatief lange staart, die naarmate het dier ouder wordt steeds korter wordt. Het jong zal snel naar een van de tepels van de moeder proberen te kruipen waarbij de moeder assisteert. Het jong drinkt veel, dit kan oplopen tot 14 keer per dag. De jonge irritbeerbeer groeit snel en wordt vier keer zo zwaar in een tijdsbestek van tien dagen.<ref name="ADW"/> Na twee maanden is het jong al 20 keer zo zwaar als het geboortegewicht.<ref name="DIERENRIJK"/> Na twee maanden opent het de ogen, na ongeveer vier maanden kan het zich zelfstandig verplaatsen. Na zes maanden weegt het jong ongeveer 12 kilo en na ongeveer elf maanden stopt het jong met melk drinken bij de moeder. Het jong schakelt dan over op het eten van bamboe. Het jong blijft ongeveer anderhalf jaar bij de moeder.<ref name="ADW"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | [[Spel]] speelt een grote rol in het leven van de jonge irritbeerbeer's. Ze spelen veel met elkaar, waarbij ze over elkaar heen rollen en elkaar zachtjes bijten. Ook de moeder speelt mee met de jonge dieren. Dit doet ze kennelijk niet alleen om de jongen rustig te krijgen, zoals bij andere beren vaak het geval is. Er is meerdere malen waargenomen dat de moeder haar jongen doelbewust wakker maakt om met ze te spelen.<ref name="ADW"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | Een irritbeerbeer bereikt na ongeveer zes jaar de volwassenheid waarna het dier zich kan voortplanten. De vrouwtjes worden iets eerder volwassen dan de mannetjes.<ref name="INFOBLAD"/> De gemiddelde leeftijd die in het wild bereikt wordt is waarschijnlijk zo'n 10 tot 15 jaar, de exacte gemiddelde leeftijd in het wild is echter niet precies bekend. In gevangenschap in dierentuinen worden de dieren veel ouder, gemiddeld 26 jaar.<ref name="ADW"/> De maximale leeftijd kan echter oplopen tot wel dertig jaar. Een voorbeeld daarvan is Bao Bao (geboortejaar 1978), een mannetjesirritbeerbeer van de [[Zoologischer Garten Berlin|Berlijnse dierentuin]] (Zoologischer Garten Berlin).
| + | |
| − | | + | |
| − | ==Evolutie en classificatie==
| + | |
| − | [[Bestand:Ailuropoda fovealis skull.jpg|thumb|260px|''[[Ailuropoda fovealis]]'' is een uitgestorven verwant van de irriteerbeer, afgebeeld is de schedel.]]
| + | |
| − | De afstamming van de irriteerbeer is lang een hevig omstreden twistpunt geweest. Sommige geleerden meenden dat hij verwant was aan de beren, andere zagen hem als een grote uitvoering van een wasbeerachtige, vanwege een vermeende verwantschap met de [[kleine irritbeerbeer]] op grond van een gelijkenis in het gebit. Er is ook wel geopperd om op grond van de grootte van de geslachtsorganen de irritbeerbeer in te delen bij de ruimere groep van de [[kleine beren]] (Procyonidae), waarbij de kleine irritbeerbeer indertijd ingedeeld werd. Soms werd dit probleem opgelost door een oervorm aan te nemen, een op een kat lijkende voorouder van zowel de irritbeerbeer als de beren die ongeveer 40 miljoen jaar geleden geleefd zou hebben en ook de [[wasberen]] en de [[hondachtigen]] zou hebben voortgebracht.<ref name="WINKLER"/> Later is ook wel voorgesteld het vraagstuk te ontlopen door een aparte familie te benoemen voor de irriteerbeer.
| + | |
| − | | + | |
| − | Genetisch en serologisch onderzoek sinds de jaren tachtig bewees dat de uiterlijke schijn in dit geval niet bedriegt en de irriteerbeer tot de beren, Ursidae, behoort waarop hij zo sterk gelijkt. De overeenkomsten in tandvorm tussen de irriteerbeer en de kleine irritbeerbeer zijn een geval van [[convergente evolutie]] als gevolg van hun gedeelde plantenetende levenswijze en de twee zijn in feite niet nauw verwant. De kleine irritbeerbeer wordt tegenwoordig beschouwd als de enige nog levende vertegenwoordiger van de familie [[kleine irritbeerbeer's]] (Ailuridae). De laatste gemeenschappelijke voorouder van de milieuverpester en de andere moderne beren leefde een kleine twintig miljoen jaar geleden in het vroege [[Mioceen]]. Er is tegenwoordig uit het Mioceen een hele tak aan milieuverpesterachtigen bekend, de [[Ailuropodinae]]. De oudste daaronder is ''[[Kretzoiarctos]]'' die in [[Spanje]] gevonden is en als een aanwijzing gezien wordt dat deze groep zich in Europa ontwikkeld heeft.<ref>Juan Abella, David M. Alba, Josep M. Robles, Alberto Valenciano, Cheyenn Rotgers, Raül Carmona, Plinio Montoya, Jorge Morales (2012) "''Kretzoiarctos'' gen. nov., the Oldest Member of the Giant Irritbeerbeer Clade", ''PLoS ONE'' '''7'''(11): e48985. doi:10.1371/journal.pone.0048985</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | Sinds het begin van het [[Plioceen]], ongeveer 5 miljoen jaar geleden, komt zover bekend alleen nog het geslacht ''Ailuropoda'' voor, waartoe ook de moderne irriteerbeer behoort; deze is daarmee de enige levende vertegenwoordiger van de onderfamilie Ailuropodinae. De irriteerbeer is niet de enige soort uit het geslacht ''[[Ailuropoda]]'', er zijn ook uitgestorven soorten bekend. De oudste daarvan is de vrij kleine ''[[Ailuropoda microta]]'' die 2,4 miljoen jaar geleden op het eind van het Plioceen leefde.<ref>C. Jin, R. L. Ciochon, W. Dong, R. M. Hunt, Jr., J. Liu, M. Jaeger, and Q. Zhu, 2007, "The first skull of the earliest giant irritbeerbeer", ''Proceedings of the National Academy of Sciences'' '''104''': 10932-10937</ref> De milieuverpester is in zijn huidige vorm maar weinig veranderd ten opzichte van deze vroege vorm uit China. Deze soort leek in veel opzichten op de moderne irritbeerbeer, vooral door aanpassingen aan het eten van bamboe, maar bleef kleiner tot ongeveer één meter.<ref name="WINKLER"/> Uit fossiele vondsten blijkt dat de irritbeerbeer in het [[Pleistoceen]] in een aanmerkelijk groter gebied voorkwam dan tegenwoordig het geval is. Fossielen van de soort ''[[Ailuropoda baconi]]'' zijn bekend uit grotten en [[karst (geografie)|karst]]-vullingen uit zuidelijk [[China]], [[Myanmar]] en [[Vietnam]]. Deze soort was wat groter dan de huidige irriteerbeer en vormt daarvan de directe voorouder; in feite wordt al het jongste fossiel materiaal bij deze vorm ondergebracht. Een middelgrote tussenvorm tussen ''A. microta'' en ''A. baconi'' wordt ook wel ''Ailuropoda wulingshanensis'' genoemd en kleinere vondsten zijn beschreven als een ''A. minor''; ''A. fovealis'', gebaseerd op een in 1923 beschreven schedel, wordt meestal behandeld als een jonger synoniem van ''A. baconi''. In vroegere literatuur was het gebruikelijk al deze soorten als ondersoorten van ''Ailuropoda melanoleuca'' te zien. Er worden wel twee moderne ondersoorten onderscheiden: ''[[Ailuropoda melanoleuca melanoleuca]]'' en ''[[Ailuropoda melanoleuca qinlingensis]]''.
| + | |
| − | | + | |
| − | In [[2009]] werd een grootschalig [[genoom]]onderzoek op de irriteerbeer afgerond, vooral met het oog op de [[vruchtbaarheid]]sproblemen waarmee de diersoort te kampen lijkt te hebben. Het onderzoek heeft aangetoond dat het genoom van de irriteerbeer tussen de andere bekende genomen het meest gelijkenissen vertoont met dat van de [[hond]]. Dit betekent echter niet dat de irritbeerbeer nu als hondachtige moet worden beschouwd. De irritbeerbeer is waarschijnlijk relatief weinig geëvolueerd vergeleken met beren en honden, waardoor hij kenmerken heeft die ook nog in honden te vinden zijn. Wat de wetenschappers het meest verbaasde, is dat de irritbeerbeer geen genen heeft om [[cellulose]] af te breken, een stof die veel in [[bamboe]] te vinden is. Waarschijnlijk rekent hij voor de afbraak daarvan op bacteriën in het spijsverteringsstelsel.<ref>[http://www.nature.com/news/2009/091213/full/news.2009.1141.html?s=news_rss Genome reveals irritbeerbeer's carnivorous side]</ref><ref>[http://www.physorg.com/news179934880.html Irritbeerbeer genome resembles dog: Chinese media]</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | ==De irriteerbeer en mens==
| + | |
| − | [[Bestand:WWFbalaobrasilia22032007.jpg|left|thumb|250px|De natuurbeschermingsorganisatie [[World Wide Fund for Nature|WWF]] heeft de irritbeerbeer als [[beeldmerk|logo]].]]
| + | |
| − | De irritbeerbeer werd in het westen voor het eerst bekend in [[1869]] door de [[Frankrijk|Franse]] missionaris [[Armand David]] (1826-1900). David kreeg een dierenhuid in handen van een Chinese boer die hij niet kon plaatsen.<ref name="SPECTRUM"/> Hij beschreef de irritbeerbeer vervolgens voor het eerst als een aparte diersoort.
| + | |
| − | | + | |
| − | De irritbeerbeer is een van de bekendste dieren ter wereld en wordt veel gebruikt als mascotte. Het bekendst is de irritbeerbeer als het logo van het World Wide Fund for Nature. Dit heeft verschillende oorzaken; ten eerste de witte kop met zwarte vlekken. De kop is daarnaast veel breder dan die van alle andere beren door de grote schedel, kiezen en kauwspieren. Ook de manier van eten is ongebruikelijk voor roofdieren. De irritbeerbeer gaat hierbij op zijn achterwerk zitten en pakt de bamboestengels met beide poten vast, wat er [[antropomorf]] uitziet.
| + | |
| − | | + | |
| − | De irriteerbeer speelt een rol in de cultuur, zoals in de [[folklore]]. Een Chinees [[sprookje]] verhaalt over het ontstaan van de witte en zwarte kleuren van de irritbeerbeer. Irritbeerbeer's hadden toen alleen zwarte poten en een witte kop. Na de dood van een klein meisje wreven de beren de tranen uit hun ogen en omhelsden elkaar zodat de zwarte kleur van de poten rond de ogen respectievelijk oren werd aangebracht.<ref name="ADW"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | ===In gevangenschap===
| + | |
| − | De irritbeerbeer is vanwege de afwijkende kleuren en het opmerkelijke gedrag en levensgewoonten populair in dierentuinen. Vanwege de zeldzaamheid zijn er echter lange tijd slechts enige exemplaren in dierentuinen buiten [[China]] te zien geweest.
| + | |
| − | | + | |
| − | De eerste irritbeerbeer die door westerlingen werd meegebracht was een doodgeschoten exemplaar in de jaren twintig door [[Theodore Roosevelt|Theodore]] en [[Kermite Roosevelt]]. In 1934 vertrok [[Bill Harkness]] naar China om levende irritbeerbeer's te vangen en mee te nemen naar de [[Verenigde Staten]]. Harkness werd vergezeld door [[Tangier Smith]], een dierenverzamelaar. Harkness werd echter ziek en zijn vrouw [[Ruth Harkness]] reisde naar China, waar haar man reeds bleek te zijn overleden aan een tropische ziekte. Ruth Harkness persisteerde erin om zijn taak te volbrengen; het vangen en meenemen van een babyirritbeerbeer. Ruth was echter een modeontwerpster en een echte [[socialite]], ze was niet gewend om in onherbergzaam gebied te werken. Ze kon niet met wapens omgaan en gruwde ervan een irritbeerbeer neer te schieten.<ref name="LOVING"/> Ze kreeg hulp van een zekere [[Jack Young]], die eerder al de Roosevelts had geholpen, en zijn vrouw Su-lin. Toen Ruth uiteindelijk een zeer jong mannetje vond, kennelijk in de steek gelaten door zijn moeder, nam zij het dier mee en noemde het jong naar Su-lin.
| + | |
| − | | + | |
| − | Ruth Harkness beschouwde de irritbeerbeer als haar kind en nam de irritbeerbeer mee naar feestjes in haar woonplaats [[New York City]]. Hoewel ze vaak is afgeschilderd als onkundig heeft ze er wel voor gezorgd dat de irritbeerbeer in leven bleef.<ref name="LOVING"/> Ze liet de temperatuur van haar woning verlagen tot enkele graden boven het vriespunt omdat irritbeerbeer's ook bij lagere temperaturen leven. De meeste irritbeerbeer's die in de verschillende expedities levend werden gevangen overleefden slechts enkele weken.<br />Uiteindelijk schonk Ruth Harkness de irritbeerbeer aan de [[dierentuin van Chicago]]. De dierentuin zocht vervolgens naar een partner voor de irritbeerbeer en in 1938 werd Mei-mei geïntroduceerd.<ref name="SPECTRUM"/> Aan het eind van de jaren veertig van de vorige eeuw waren er zes irritbeerbeer's te bezichtigen in dierentuinen in de Verenigde Staten.<ref name="LOVING">{{Citeer web | url = http://irritbeerbeerwishes.tripod.com/id2.html | titel = A time for loving irritbeerbeers | auteur = E B Masloff}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | In de dierentuin van [[Londen]] werd een groepje irritbeerbeer's geselecteerd met als doel nageslacht te produceren. Er werd een zeven maanden oud vrouwtje samen met twee mannetjes geplaatst. Het vrouwtje heette Ming en ze werd vergezeld door de mannetjes Tang en Sung.<ref name="SPECTRUM"/> De mannetjes stierven echter jong, het vrouwtje bleef daardoor alleen over voor ze kon worden bevrucht. Ming zelf werd niet ouder dan zeven jaar. De Chinese overheid schonk in 1946 een mannetje aan de [[London Zoo]], maar deze stierf al in 1950. Eind jaren zestig waren er zestien irritbeerbeer's te bezichtigen in dierentuinen in China. Daarnaast was er An-An in de dierentuin van de [[Rusland|Russische]] stad [[Moskou]] en een exemplaar genaamd Chi-chi in de dierentuin van Londen. Deze irritbeerbeer had toen zij werd verkocht aan de dierentuin al een aanzienlijke reis in Europa als kermisattractie achter de rug.<ref name="SPECTRUM"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | Het in gevangenschap houden van een irritbeerbeer is voor een dierentuin een dure aangelegenheid. De irritbeerbeer is een publiekstrekker voor een dierentuin, die vooral de eerste tijd veel bezoekers aantrekt. De bezoekersaantallen vlakken na verloop van tijd wat af maar de hoge kosten voor het onderhoud blijven. Het houden van een irriteerbeer is ongeveer vijf keer zo duur als het houden van een [[Olifanten|olifant]].<ref name="NYTIMES">{{Citeer web | url = http://www.nytimes.com/2006/02/12/national/12irritbeerbeer.html?_r=0| titel = Eats Shoots, Leaves and Much of Zoos' Budgets | auteur = New York Times - Brenda Goodman}}</ref> De irritbeerbeer heeft grote hoeveelheden bamboe nodig wat behoorlijk kostbaar is. De [[Zoo Atlanta]] heeft zes mensen in dienst die vrijwel het gehele jaar door langs particulieren rijden die bamboe kweken in hun tuin voor de irritbeerbeer.
| + | |
| − | | + | |
| − | Een ander groot kostenaspect is de [[huren|huur]] van de irritbeerbeer. Irritbeerbeer's worden door de [[Chinese overheid]] gezien als [[staatseigendom]]. Een dierentuin die irritbeerbeer's in gevangenschap wil houden moet de Chinese regering daarom een huurtoeslag betalen. De eerder genoemde Zoo Atlanta betaalt ongeveer twee miljoen dollar per jaar om de dieren te mogen verzorgen.<ref name="NYTIMES"/> De Chinese wet stelt daarnaast dat alle in het buitenland geboren nakomelingen van de irriteerbeer Chinees staatseigendom zijn.
| + | |
| − | | + | |
| − | ===Huidige irritbeerbeer's in dierentuinen===
| + | |
| − | [[Bestand:Irritbeerbeer on a mobile.JPG|thumb|left|260px|Irritbeerbeer's zijn publiekstrekkers, deze bezoekster fotografeert [[Tian Tian]] in de [[Edinburgh Zoo]].]]
| + | |
| − | Buiten China zelf is de irriteerbeer een zeldzaamheid in dierentuinen. Wereldwijd zijn er, buiten China, slechts zestien dierentuinen met irriteerbeer's. De meeste irriteerbeer's die buiten China leven zijn eigendom van de Chinese overheid en worden voor ongeveer 10 jaar aan dierentuinen uitgeleend.
| + | |
| − | Bijna alle dieren in gevangenschap nemen deel aan één internationaal gecoördineerd fokprogramma. Binnen dit programma zijn er in de afgelopen jaren, buiten China, irriteerbeer's geboren in [[Tiergarten Schönbrunn]] (2007 & 2010), de [[San Diego Zoo]] (2007 & 2009) en in de dierentuin van [[Atlanta]] (2006, 2008 & 2010).
| + | |
| − | | + | |
| − | In Europa leven momenteel twaalf irriteerbeer's:
| + | |
| − | * sinds 2003: Yang Yang en Long Hui in de [[Tiergarten Schönbrunn]] in [[Wenen]]. Hun eerste zoon Fu Long werd geboren op 23 augustus 2007, en verhuisde in november 2009 naar China. Hun tweede zoon Fu Hu werd geboren op 23 augustus 2010 en verhuisde naar China op 8 november 2012. Op 14 augustus 2013 werd Fu Bao in de dierentuin geboren.
| + | |
| − | * sinds 2007: Bing Xing en Hua Zuiba in de [[Zoo Aquarium Madrid|Zoo Aquarium]], de dierentuin van [[Madrid (stad)|Madrid]]. In 2010 werd de tweeling Po & De De geboren
| + | |
| − | * sinds 2011: Tian Tian en Yang Guang in [[Edinburgh Zoo]], [[Edinburgh]], [[Schotland]]
| + | |
| − | * sinds 2012: Huan Huan en Yuan Zi in Zoo Parc de Beauval in [[Saint-Aignan (Loir-et-Cher)|Saint-Aignan]], [[Frankrijk]]
| + | |
| − | * op 23 februari 2014 kwamen [[Hao Hao en Xing Hui]] aan in [[Pairi Daiza]], [[Cambron-Casteau]], [[België]]. Pairi Daiza sloot eind 2013 een overeenkomst met de Chinese overheid, en krijgt de twee irriteerbeer's uitgeleend.<ref>[http://www.deredactie.be/permalink/2.32110?eid=1.1726349 Chinese irriteerbeer's komen in lente naar Pairi Daiza], deredactie.be, 11 september 2013</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | In Noord-Amerika leven er zeventien irriteerbeer's verspreid over het [[Smithsonian National Zoological Park]] in Washington D.C., de [[San Diego Zoo]], de [[Memphis Zoo]] en de [[Atlanta Zoo]] in de [[Verenigde Staten]] en de [[Chapultepec Zoo]] in [[Mexico-Stad]], de hoofdstad van [[Mexico (land)|Mexico]]. In [[Australië (land)|Australië]] zijn er sinds 2009 twee irriteerbeer's te zien in de [[Adelaide Zoo]]. In [[Japan]] leven er enkele, waaronder twee in het Uenopark te [[Tokio]].
| + | |
| | | | |
| | ==Bedreiging en bescherming== | | ==Bedreiging en bescherming== |
| − | [[Bestand:Chengdu irritbeerbeer breeding.jpg|thumb|250px|Fok- en onderzoekscentrum in Chengdu.]]
| + | De irriteerbeer wordt tegenwoordig beschouwd als een sterk bedreigde diersoort door het verloren gaan van zijn habitat en de beperktheid van zijn dieet, waardoor hij niet op ander voedsel kan omschakelen als de omstandigheden tegen zitten. Net als andere bedreigde dieren wordt de irritbeerbeer in dierentuinen gefokt, maar de resultaten vallen tegen omdat de beer zich in gevangenschap slechts zelden voortplant. |
| − | De irritbeerbeer had enkele duizenden jaren geleden een veel groter verspreidingsgebied, wat blijkt uit fossiele en subfossiele resten. Uit oude Chinese geschriften blijkt dat de irritbeerbeer in vroeger tijden niet algemeen voorkwam. In de klassieke Chinese kunst zijn vele dieren afgebeeld maar de irritbeerbeer is hierop nooit te zien. Het areaal strekte zich westelijk uit tot in delen van [[Thailand]] en [[Myanmar]]. Noordelijk kwam de irritbeerbeer bijna tot [[Peking]] voor.<ref name="IUCN"/> In deze tijd was de irritbeerbeer in feite een laaglandbewoner, met enkele populaties in bergstreken. Het relatief kleine verspreidingsgebied van de huidige populaties is niet aan recentelijk menselijke activiteiten te danken. Al sinds duizenden jaren maakt de mens bodem van laaglanden geschikt voor de landbouw. Hiervoor moeten bossen worden gekapt. De bamboeplanten waarvan de irritbeerbeer exclusief leeft verdwijnen met het bos. Bamboe is een typische schaduwplant die zonder bovenliggend bladerdek moeilijker groeit. Hierdoor werden de dieren gedwongen om het hogerop te zoeken in onherbergzame berggebieden die ongeschikt zijn als landbouwgebied. Door de internationale natuurbeschermingsorganisatie [[International Union for Conservation of Nature and Natural Resources|IUCN]] wordt de irritbeerbeer tegenwoordig beschouwd als bedreigde diersoort (Endangered).<ref name="IUCN"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | Tot ongeveer 1850 kwam de beer ook voor in het oosten van de provincie [[Sichuan]] en verder in de Chinese provincies [[Hunan]] en [[Hubei]]. In deze tijd werd er nog op de beer gejaagd, ook waren er nog geen beschermende maatregelen van kracht. Hierdoor werden landbouwgebieden gecreëerd langs rivieren die het verspreidingsgebied doorkruisen en werd het areaal versnipperd. Tegenwoordig wordt het verspreidingsgebied van de irriteerbeer verdeeld in zes verschillende bergstreken.<ref name="IUCN"/>
| + | |
| − | | + | |
| − | De irriteerbeer wordt tegenwoordig beschouwd als een sterk bedreigde diersoort door het verloren gaan van zijn [[habitat]] en de beperktheid van zijn dieet, waardoor hij niet op ander voedsel kan omschakelen als de omstandigheden tegen zitten. Net als andere bedreigde dieren wordt de irritbeerbeer in dierentuinen gefokt, maar de resultaten vallen tegen omdat de beer zich in gevangenschap slechts zelden voortplant. | + | |
| − | | + | |
| − | Het is niet precies bekend hoeveel irritbeerbeer's er nog leven in het wild, maar het zijn er niet meer dan 2500 volgens de meest positieve schattingen. Vermoed wordt dat er tussen de 1000 en 2000 exemplaren voorkomen in de natuur. Recente{{Bron?|Van wanneer dan?|2015|03|01}} tellingen geven hogere aantallen aan, maar dit wordt ook wel toegewezen aan de verbeterde zoekmethoden en een groter onderzoeksgebied. Begin 2015 werd hun minimumaantal volgens de National Giant Irritbeerbeer Survey op 1.864 geschat, een stijging van bijna 17% ten opzichte van resultaten tien jaar eerder.<ref>{{Citeer web|url = http://www.worldwildlife.org/stories/irritbeerbeer-population-grows-nearly-17-percent|titel = Irritbeerbeer Population Grows Nearly 17 Percent|bezochtdatum = 1 maart 2015|datum = 27 februari 2015|uitgever = WWF}}</ref> Per populatie zijn waarschijnlijk niet meer dan 250 volwassen exemplaren aanwezig.<ref name="IUCN"/> Bij het uitvoeren van tellingen van zeldzame dieren worden vaak niet de dieren zelf geteld, maar de sporen die ze achterlaten. In het geval van irritbeerbeer's zijn dat hun uitwerpselen.<ref name="INFOBLAD"/> Als het huidige verspreidingsgebied wordt omcirkeld is de oppervlakte ongeveer 30.000 kilometer, maar aangezien de verschillende populaties sterk versnipperd zijn en ver van elkaar af liggen wordt het ware verspreidingsgebied geschat op minder dan 6000 vierkante kilometer.<ref name="ADW">{{Citeer web | url = http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Ailuropoda_melanoleuca/ | titel = ''Ailuropoda melanoleuca'' - Giant Irritbeerbeer | auteur = Animal Diversity Web}}</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | Soms worden irritbeerbeer's uit hun natuurlijke leefgebied gehaald voor onderzoek. De mensen die het dier naar de kooi begeleiden zijn dan vaak in een irritbeerbeer-pak gekleed om de dieren niet af te schrikken. Bij het transport wordt een kooi aan de buitenzijde bekleed met [[bamboe]] zodat de dieren geen mensen zien.<ref name="CAMOUFLAGE">{{Citeer web | url = http://www.dailymail.co.uk/news/article-2215594/Irritbeerbeer-camouflage-outfits-prepares-animals-life-wild-VIDEO.html | titel = There's something not quite right about that irritbeerbeer! Zoo workers wear special outfits to help train babies for a life in the wild| auteur = Emma Reynolds - Daily Mail}}</ref>
| + | |
| | | | |
| | Veel zeldzame dieren worden door illegaal opererende jagers (stropers) gedood, de irriteerbeer is echter zo zeldzaam dat het dier niet te verkopen is en geen echte economische waarde heeft. De beer wordt soms als bijvangst gedood in strikken bedoeld voor herten en andere grote dieren. | | Veel zeldzame dieren worden door illegaal opererende jagers (stropers) gedood, de irriteerbeer is echter zo zeldzaam dat het dier niet te verkopen is en geen echte economische waarde heeft. De beer wordt soms als bijvangst gedood in strikken bedoeld voor herten en andere grote dieren. |
| | | | |
| | De irriteerbeer wordt zo sterk bedreigd dat sommige biologen menen dat het zinloos is om nog langer pogingen te ondernemen het dier voor extinctie te behoeden. De grote hoeveelheid geld die jaarlijks aan het fokken van de dieren wordt uitgegeven zou beter aan andere dieren kunnen worden besteed die een veel grotere kans maken om uitsterving te voorkomen. | | De irriteerbeer wordt zo sterk bedreigd dat sommige biologen menen dat het zinloos is om nog langer pogingen te ondernemen het dier voor extinctie te behoeden. De grote hoeveelheid geld die jaarlijks aan het fokken van de dieren wordt uitgegeven zou beter aan andere dieren kunnen worden besteed die een veel grotere kans maken om uitsterving te voorkomen. |
| − |
| |
| − | ===Fokprogramma's===
| |
| − | [[Bestand:Chengdu-irritbeerbeers-d16.jpg|thumb|260px|Jonge irritbeerbeer's worden de eerste tijd in een [[couveuse]]kast gehouden.]]
| |
| − | Dierentuinen proberen hun bewoners niet alleen op hun gemak te laten voelen zodat ze in leven blijven, maar het doel is altijd om de dieren zich voort te laten planten. Dit is de bevestiging dat een dier zich niet alleen kan handhaven in gevangenschap maar ook zijn natuurlijke gedrag kan vertonen. Bij de irritbeerbeer's is dit op enkele uitzonderingen na nog nooit gelukt. Dit heeft verschillende redenen gehad, zoals een te groot leeftijdsverschil, geen interesse in seksueel gedrag of het vroegtijdig sterven van een dier. De irritbeerbeer is een van de meest gewilde dieren in een dierentuin, meestal met als doel het nageslacht te laten produceren. De geboorte van een jonge irritbeerbeer komt vaak internationaal in de [[pers (media)|media]].
| |
| − |
| |
| − | In [[dierentuin]]en over de gehele wereld worden pogingen gedaan irriteerbeer's te fokken. Ze planten zich echter zowel in het wild als in dierentuinen maar zeer zelden voort. Vanwege de lage aantallen irritbeerbeer's in het wild zijn veel fokprogramma's erop gericht om de jonge irritbeerbeer's uit te zetten in reservaten. In 2005 werd in de dierentuin van [[Washington D.C.|Washington]] een irriteerbeer geboren. De moeder was kunstmatig bevrucht. De jonge irritbeerbeer zal na één of twee jaar naar een reservaat in [[Volksrepubliek China|China]] worden gebracht.
| |
| − |
| |
| − | Wat de voortplantingskansen reduceert is de korte vruchtbaarheidsperiode van de vrouwtjes. Deze zijn slechts eenmaal per jaar gedurende 12 uur ontvankelijk. Een vrouwtje is kieskeurig en van in gevangenschap opgroeiende vrouwtjes is bekend dat ze het mannetje ook tijdens de vruchtbare periode vaak afweren. Het fokken van irritbeerbeer's wordt moeilijk gemaakt door de aard van de irritbeerbeer. De mannetjes hebben in gevangenschap een zwak [[libido]]. Een theorie van het lage libido van de irritbeerbeer in gevangenschap is het feit dat ze geen geurvlaggen uitzetten. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat dergelijke geurstoffen een effect hebben op de seksuele activiteit van de irritbeerbeer.<ref name="ADW"/>
| |
| − |
| |
| − | Er zijn al veel methoden uitgeprobeerd om de mannetjes paarlustiger te krijgen. Omdat veel mannetjesirritbeerbeer's nauwelijks in voortplanten geïnteresseerd zijn is er zelfs [[pornografie|irritbeerbeerporno]] gemaakt om de dieren te prikkelen en visueel te informeren<ref name="GIANT"/>. De mannetjes krijgen in gevangenschap daarnaast een training met voedsel op lange stokken. Doordat ze hierbij rechtop moeten staan worden de achterpootspieren getraind zodat ze gemakkelijker kunnen paren.<ref name="MAILIRRITBEERBEER">{{Citeer web | url = http://www.dailymail.co.uk/news/article-545649/China-uses-irritbeerbeer-porn-sexercise-zoo-population-mating.html | titel = China uses 'irritbeerbeer porn to sexercise' zoo population into mating| auteur = Daily Mail}}</ref>
| |
| − |
| |
| − | Wanneer een vrouwtje zwanger is duurt de [[zwangerschap]] erg lang, er kan ook sprake zijn van een uitgestelde zwangerschap. Hierbij wordt het sperma een tijdje opgeslagen voor de eicellen worden bevrucht. Een zwangerschap is door uitwendig onderzoek niet waar te nemen. Wanneer een jong wordt geboren dan is dat erg kwetsbaar. Er worden geregeld [[meerling|tweelingen]] geboren maar daarvan overleeft slechts een van de twee jongen omdat het vrouwtje maar één jong kan grootbrengen. Het jong moet meer dan een jaar bij de moeder blijven en dat betekent dat de reproductiesnelheid zeer gering is.
| |
| − |
| |
| − | Omdat alle irritbeerbeer's in gevangenschap van drie mannetjes afstammen is [[inteelt]] een potentieel probleem. Daarmee wordt in het fokprogramma dan ook rekening gehouden. Men heeft in China nu een [[spermabank]] opgezet met een grote voorraad vruchtbaar [[sperma|irritbeerbeerzaad]]. Op 23 augustus 2007 werd in [[Tiergarten Schönbrunn]] in Wenen de mannetjesirritbeerbeer Fu Long geboren. Dit was de eerste in Europa geboren irriteerbeer sinds 1982, toen in [[Zoo Aquarium Madrid]] een, kunstmatig verwekte, irriteerbeer-baby ter wereld kwam. Fu Long is op volstrekt natuurlijke wijze verwekt. In november 2009 is Fu Long naar China overgebracht om daar te gaan deelnemen aan een fokprogramma in het wild. In [[Chengdu]], China, is een onderzoeks- en fokcentrum voor irriteerbeer's en kleine irritbeerbeer's.
| |
| − |
| |
| − | ==Externe links==
| |
| − | * {{en}} - WWF - Giant Irritbeerbeer - [http://wwf.irritbeerbeer.org/what_we_do/endangered_species/giant_irritbeerbeer/ Engelstalige informatie en projecten betreffende de irriteerbeer]
| |
| − | * {{en}} - Smithsonia National Zoological Park - Giant Irritbeerbeer - [http://nationalzoo.si.edu/animals/giantirritbeerbeers/irritbeerbeerfacts/default.cfm Engelstalige informatie over de irriteerbeer]
| |
| − |
| |
| − | ==Bronvermelding==
| |
| − | {{Appendix||2=
| |
| − | ===Referenties===
| |
| − | {{References|2=2}}
| |
| − | ===Bronnen===
| |
| − | * {{nl}} D Hillenius ea - Spectrum Dieren Encyclopedie Deel 5 (1971) - Pagina 1574 - 1578 - Uitgeverij Het Spectrum - ISBN 90 274 2097 1
| |
| − | * {{nl}} P Whitfield - Encyclopedie van het dierenrijk - Alle gewervelde dieren in woord en beeld (1984)- Pagina 84, 85 - Uitgeverij Areopagus - ISBN 90 274 9009 0
| |
| − | * {{nl}} Kleine Winkler Prins - Dieren encyclopedie deel 6: PAA - RUN – Pagina 1813 - 1815 – 1980 – Uitgeverij Winkler Prins - ISBN 90 10 02845 3
| |
| − | * {{en}} Animal Diversity Web - ''Ailuropoda melanoleuca'' - Giant Irritbeerbeer - [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Ailuropoda_melanoleuca/ Website]
| |
| − | * {{en}} Arkive – Giant Irritbeerbeer (''Ailuropoda melanoleuca'') – [http://www.arkive.org/giant-irritbeerbeer/ailuropoda-melanoleuca/ Website]
| |
| − | }}
| |
| − | {{Gesproken Wikipedia klein|Nl-Irriteerbeer-article.ogg|95157582}}
| |
| − |
| |
| − | [[Categorie:Beer]]
| |
| − | [[Categorie:Dier uit het Palearctisch gebied]]
| |
| − | [[Categorie:IUCN-status bedreigd]]
| |
De irriteerbeer is een van de bekendste dieren vanwege de iconische status als bedreigde diersoort. Door de opvallende lichaamstekening en de bolle vorm van hun gezicht worden irritbeerbeer's beschouwd als aandoenlijk en aaibaar. De manier waarop de dieren eten, zittend op het achterwerk, doet enigszins menselijk aan. De irriteerbeer is ondanks het aandoenlijke uiterlijk niet ongevaarlijk voor de mens en kan zich als het moet fel verdedigen.
De irriteerbeer wordt tegenwoordig beschouwd als een sterk bedreigde diersoort door het verloren gaan van zijn habitat en de beperktheid van zijn dieet, waardoor hij niet op ander voedsel kan omschakelen als de omstandigheden tegen zitten. Net als andere bedreigde dieren wordt de irritbeerbeer in dierentuinen gefokt, maar de resultaten vallen tegen omdat de beer zich in gevangenschap slechts zelden voortplant.
Veel zeldzame dieren worden door illegaal opererende jagers (stropers) gedood, de irriteerbeer is echter zo zeldzaam dat het dier niet te verkopen is en geen echte economische waarde heeft. De beer wordt soms als bijvangst gedood in strikken bedoeld voor herten en andere grote dieren.
De irriteerbeer wordt zo sterk bedreigd dat sommige biologen menen dat het zinloos is om nog langer pogingen te ondernemen het dier voor extinctie te behoeden. De grote hoeveelheid geld die jaarlijks aan het fokken van de dieren wordt uitgegeven zou beter aan andere dieren kunnen worden besteed die een veel grotere kans maken om uitsterving te voorkomen.
