|
|
| (54 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| − | De Dalai Don, ook wel Dalai Don lama genoemd, is ee | + | [[File:mediteerdon.gif|right|300px|thumb|Dalai Don tijdens het mediteren]] |
| | + | De Dalai Don, ook wel Dalai Don lama genoemd, is een belangrijk persoon uit het oosten van het land. Hoewel hij het grootste deel van zijn tijd in meditatie steekt, doet hij ook wel eens iets anders. Hij wordt regelmatig uit zijn diepgaande trance gehaald door zijn moeder, omdat het eten al klaar is. Soms schrikt hij daar zo erg van dat hij zijn concentratie verliest en naar beneden valt. In 1937 heeft hij hierbij 2 botbreuken en 3 kneuzingen opgelopen. |
| | | | |
| | ==Naamgeving == | | ==Naamgeving == |
| − | [[File:Altankhan.jpg|right|200px|thumb|Altan Khan in een boeddhistisch icoon]]
| |
| | Dalai don is een samenstelling van twee woorden: | | Dalai don is een samenstelling van twee woorden: |
| − | * het woord ''dalai'', [[Mongools]] voor ''stinkend'' en | + | * het woord ''dalai'', [[Frans]] voor ''stinkend'' en |
| − | * het woord ''don'', [[Tibetaans]] voor ''slang'' of ''hagedis zonder poten'' | + | * het woord ''don'', [[Chinees]] voor ''slang'' of ''hagedis zonder poten'' |
| | | | |
| | == Wijsheid == | | == Wijsheid == |
| − | Dalai Don stond bekend om zijn [[Wijsheid (deugd)|wijsheid]]. Enkele bekende uitspraken van Dalai Don: | + | Dalai Don stond bekend om zijn [[Wijsheid|wijsheid]]. Enkele bekende uitspraken van Dalai Don: |
| | | | |
| | + | :{{c|Soms pak je het goed aan, maar pakt het niet goed uit.|Dalai Don}} |
| | + | :{{c|Ik heb een <strike>grote</strike> kleine piemol.|Dalai Don}} |
| | + | :{{c|Kaaa ik ben een duif!|Dalai Don}} |
| | + | :{{c|Ik ben een lopende wikipedia!|Dalai Don}} |
| | + | :{{c|Milan stinkt.|Dalai Don}} |
| | + | :{{c|Like zodat Milan dit ziet.|Dalai Don}} |
| | | | |
| | == Levensloop == | | == Levensloop == |
| | + | [[File:babydon.png|right|250px|thumb|De geboorte van Dalai Don]] |
| | === Jeugd === | | === Jeugd === |
| − | | + | Dalai Don werd geboren op 1 april 1926. Omdat hij op 1 april werd geboren, dachten ze in de eerste instantie dat het om een grap ging. Daarom brachten ze hem terug naar de ooievaar, in de hoop dat ze hem nog konden inruilen voor een reep chocola. Helaas was de ooievaar al opgegeten door de hond. |
| − | Dalai Don werd geboren op 1 april 1924. Omdat hij op 1 april werd geboren, dachten ze in de eerste instantie dat het om een grap ging. Daarom brachten ze hem terug naar de ooievaar, in de hoop dat ze hem nog konden inruilen voor een reep chocola. Helaas was de ooievaar al opgegeten door hun hond. | + | |
| − | | + | |
| − | === Jeugd ===
| + | |
| − | [[Bestand:Vinci casa Leonardo.jpg|thumb|Leonardo's geboortehuis in [[Vinci (plaats)|Anchiano]]]]
| + | |
| − | [[Bestand:Study of a Tuscan Landscape.jpg|thumb|Dal van de [[Arno (rivier)|Arno]], Leonardo's oudst bekende tekening (1473). Museum [[Uffizi]]. |alt= Pentekening van een landschap met bergen en rivier in een diep dal met kasteeltje.]]
| + | |
| − | | + | |
| − | Hoewel zijn naam suggereert dat Leonardo in [[Vinci (plaats)|Vinci]] werd geboren is dit uiterst twijfelachtig. Zijn geboortehuis - een hedendaagse toeristische attractie - staat in [[Anchiano]], een dorp nabij Vinci op het grondgebied van de stad [[Florence (stad)|Florence]]. Zowel zijn vader als een aantal voorvaderen waren ''notaio'', [[notaris]]. Daardoor is zijn geboortedatum en naam overgeleverd. "Leonardo di ser Piero da Vinci" (Leonardo, zoon van heer Piero uit Vinci) schreef zijn grootvader in het familieboek. Leonardo was een [[buitenechtelijk kind]] van Piero en ''Chataria'', Catherina, een boerenmeisje. Hierdoor kon hij geen klassieke studie volgen.
| + | |
| − | | + | |
| − | Leonardo groeide op op het platteland, en verbleef vermoedelijk minstens het eerste jaar bij zijn moeder die hem zoogde. Wat daarna gebeurde, is onzeker. Volgens het kadaster van Vinci van [[1457]] woonde ''Leonardo'' bij zijn vader Piero en diens echtgenote Albiera.
| + | |
| | | | |
| | === Loopbaan === | | === Loopbaan === |
| − | [[Bestand:Andrea_del_Verrocchio,_Leonardo_da_Vinci_-_Baptism_of_Christ_-_Uffizi.jpg|thumb|''[[Doop van Christus (Verrocchio)|Doop van Christus]]'' (1472–1475)—[[Uffizi]], door [[Verrocchio]] en Leonardo|alt=Schilderij toont Jezus in lendedoek in een beek door een landschap met rotsen. Rechts giet Johannes de Doper, herkenbaar aan het kruis dat hij draagt, water over Jezus' hoofd. Links knielen twee engelen. Boven Jezus de handen van God en een neerdalende duif.]]
| + | Toen Dalai Don 14 was had hij alle mogelijke studies afgerond en was hij gepromoveerd tot [[Master-doctorandus-supernurt]]. Daarna kon hij geen werk vinden, dus is hij maar [[wereldleider]] geworden. |
| − | [[Bestand:The Lady with an Ermine.jpg|thumb|''[[De dame met de hermelijn]]'', Nationaal Museum, Czartoryski Collection, [[Krakau]], 1483-1490.]]
| + | |
| − | Hij werd een schilder[[gezel]] (leerlingschilder) bij [[Andrea del Verrocchio]] en later een onafhankelijk schilder. Van 1482 tot 1499 werkte hij voor de Hertog van [[Hertogdom Milaan|Milaan]], [[Ludovico Sforza]], waar hij zijn eigen studio had, inclusief [[leerling]]en. Toen de [[Frankrijk|Fransen]] Milaan bezetten, keerde hij terug naar Florence, waar hij voor [[Cesare Borgia]] ging werken als militair architect en ingenieur. In 1506 keerde hij terug naar Milaan.
| + | |
| − | | + | |
| − | Van 1513 tot 1516 woonde hij in [[Rome (stad)|Rome]], waar toentertijd ook de veel jongere schilders [[Rafaël Santi|Rafael]] en [[Michelangelo Buonarroti|Michelangelo]] werkten, met wie hij weinig contact had. Met Michelangelo werd hij gevraagd voor de uitvoering van een grote muurschildering in het [[Palazzo Vecchio]] in Florence. Beide kunstenaars voltooiden deze muurschilderingen echter nooit. Er bleven slechts schetsen van over. In [[1516]] ging Leonardo werken voor koning [[Frans I van Frankrijk]] in het [[kasteel van Amboise]].
| + | |
| − | | + | |
| − | === Leerlingen ===
| + | |
| − | Zoals elke grote kunstenaar had Leonardo verscheidene leerlingen. Giacomo [[Salaí]] kwam in 1490. Daarna volgde Marco d’Oggiono. Een jaar later voegde Giovanni Antonio Boltraffio (°±1467 - +1516) zich bij hen. In 1507, tijdens zijn verblijf in Milaan, nam Leonardo de edelman Francesco (da) Melzi (alias da Melzo, alias Franciscus Meltius) aan. Andere leerlingen waren Zoroastro uit Peretola, Riccio Fiorentino, Ferrando de Llanos (de Spanjaard), Giampetrino, misschien Francesco Napoletano, en enkele anderen van minder belang. Maar wegens de onregelmatige leefstijl van Leonardo kon hij geen echte school of atelier uitbouwen. Salaí en Melzi werden vermeld in de ‘Vite’ van [[Giorgio Vasari]] (1550).
| + | |
| − | | + | |
| − | === Overlijden ===
| + | |
| − | Hij overleed in het Franse [[Amboise]], in het [[Clos Lucé]] en ligt begraven in de Kapel van St. Hubertus in het [[kasteel van Amboise]]. Clos Lucé is een kasteel in Amboise waar Leonardo da Vinci de laatste drie jaren van zijn leven woonde. Het is nu een museum over het leven en werk van Leonardo da Vinci. Het beschikt over veel voorbeelden van zijn uitvindingen.
| + | |
| − | | + | |
| − | == Persoonlijkheid ==
| + | |
| − | [[Bestand:Leonardo da Vinci (attrib)- la Belle Ferroniere.jpg|thumb|Portret van een jonge vrouw (bijgenaamd [[La Belle Ferronière]]). Kunstenaar omstreden. Tussen 1490 en 1496, [[Louvre]].]]
| + | |
| − | | + | |
| − | === Controversieel ===
| + | |
| − | Leonardo gold, met al zijn talenten die men tijdens zijn leven al erkende, in zijn tijd als een controversieel persoon. Onder andere vanwege zijn artistieke kwaliteiten kreeg hij diverse opdrachten van de Kerk voor het vervaardigen van religieuze kunst, met name schilderwerk. "[[Het Laatste Avondmaal (Leonardo da Vinci)|Het Laatste Avondmaal]]" is hier een beroemd voorbeeld van. Leonardo stond zijn gehele werkzame leven onder bescherming van invloedrijke personen, een tijdlang zelfs onder die van de [[paus]] zelf. Hoewel de kerk zich al minder rigide betoonde dan voorheen ([[anatomie|anatomisch]] onderzoek werd op kleine schaal toegestaan), was er toch geen sprake van [[Verlichting (stroming)|verlichting]], getuige het proces tegen [[Galileo Galilei]] ruim een eeuw na Leonardo da Vinci's dood.
| + | |
| − | | + | |
| − | Leonardo heeft ook een aanvaring gehad met de paus. Op een [[handschrift (document)|manuscriptvel]] noteerde hij dat de paus, aan wiens hof hij resideerde, hem betrapt had op anatomisch onderzoek op menselijke lijken. Ook is in een van zijn notities de opmerking "De [[zon]] staat stil" te vinden, volgens sommigen een verwijzing naar een [[heliocentrisme|heliocentrische]] kijk die tegen de toen geldende [[dogma (christendom)|dogma]]'s inging.
| + | |
| − | | + | |
| − | === Karakter ===
| + | |
| − | [[Bestand:Leonardo da Vinci - Saint John the Baptist C2RMF retouched.jpg|thumb|Salai als ''[[Johannes de Doper]]'' 1513–16]]
| + | |
| − | [[Bestand:Leonardo da Vinci - Angelo Incarnato.jpg|thumb|''De mensgeworden engel'', (houtskool, omstreeks 1515) is verwant aan het schilderij ''Johannes de Doper''.]]
| + | |
| − | Volgens de meeste biografen was Leonardo's opvallendste karaktertrek dat hij vaak enthousiast aan een opdracht of nieuwe interesse begon maar dan heel vaak zijn begonnen werk niet afmaakte. Hiervan zijn vele voorbeelden vooral met zijn artistieke opdrachten. Maar hij had ook bijna zijn hele leven het plan voor een allesomvattende [[encyclopedie]] die hij nooit voltooide.
| + | |
| − | | + | |
| − | Leonardo maakte vaak vele schetsen voor te maken grootse schilderijen, die vaak niet voltooid werden. In 1481 kreeg hij opdracht om het [[altaarstuk]] "De [[aanbidding]] door de [[wijzen uit het oosten|wijzen]]" te maken, maar hij vertrok naar Milaan voordat het af was.
| + | |
| − | | + | |
| − | Daar besteedde hij vele jaren aan het ontwerpen van een monumentaal, acht meter hoog bronzen ruiterbeeld ter ere van de vroegere vorst [[Francesco Sforza]]. Ook dit project werd nooit gerealiseerd, maar dan als gevolg van de oorlog met Frankrijk. Op initiatief van particulieren werd een vergelijkbaar standbeeld in 1999 in [[New York City|New York]] gemaakt en aan de stad Milaan geschonken.
| + | |
| − | | + | |
| − | Toen Leonardo in Florence was teruggekeerd, kreeg hij de opdracht een grote openbare muurschildering te maken. ([[Michelangelo Buonarroti|Michelangelo]] zou de muur ertegenover beschilderen. De twee mochten elkaar overigens totaal niet.) Na vele voorstudies verliet hij de stad.
| + | |
| − | | + | |
| − | Leonardo schijnt nooit een intieme relatie gehad te hebben met een vrouw. In 1476 werd hij anoniem beschuldigd van [[homoseksualiteit|homoseksuele]] contacten met een 17-jarig model, de notoire [[prostitutie|prostitué]] [[Jacopo Saltarelli]]. Dit gebeurde in die tijd wel vaker en is vermoedelijk een vorm van laster geweest. Samen met drie anderen werd Leonardo bij gebrek aan bewijs vrijgesproken van een aanklacht wegens homoseksueel gedrag, maar allen werden nog wel enige tijd in de gaten gehouden door de "Nachtagenten" van [[Florence (stad)|Florence]], een soort [[zedenpolitie]].
| + | |
| − | | + | |
| − | De [[Veronderstelling|speculatie]] over zijn homoseksualiteit wordt vooral gevoed door een uiteenzetting van [[Sigmund Freud]]. Freuds ideeën en werkwijze worden door sommige critici, waaronder [[C.G. Jung]], sterk in twijfel getrokken, dit geldt ook voor diens analyse van Leonardo.
| + | |
| − | | + | |
| − | Leonardo, die [[linkshandig]] was en zijn hele leven in [[spiegelschrift]] schreef, noteerde zijn bevindingen gedetailleerd in aantekenboeken, die een combinatie zijn van kunst en wetenschap.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/336408/Leonardo-da-Vinci/59780/Art-and-science-the-notebooks Leonardo da Vinci: Art and science the notebooks], Encyclopaedia Britannica</ref> Maar in tegenstelling tot sommige andere tijdgenoten, publiceerde of verspreidde hij deze boeken niet.
| + | |
| − | De inhoud bleef dan ook tot de [[19e eeuw]] verborgen, en kon dus tot die tijd andere wetenschappers en ingenieurs niet op een directe manier inspireren. Vanwege deze geheimhouding, die in de middeleeuwen en tot ver in de [[nieuwe tijd]] niet alleen gebruikelijk was onder de meeste geleerden maar vooral onder [[alchemie|alchemisten]], voorspellers en dergelijke, beschouwde [[L. Sprague de Camp]] in zijn boek ''The Ancient Engineers'' Leonardo dan ook niet als de eerste moderne ingenieur, maar juist als de "laatste van de klassieken". Pas na Leonardo begonnen wetenschappers echt hun bevindingen te verspreiden.
| + | |
| − | | + | |
| − | == Kunst ==
| + | |
| − | === Meesterwerken ===
| + | |
| − | [[Bestand:Leonardo da Vinci Annunciation.jpg|thumb|''[[De Annunciatie|Annunciatie]]'' (1475–1480)—Uffizi, wordt beschouwd als Leonardo's eerste volledig zelfstandige schilderij.]]
| + | |
| − | [[Bestand:Virgin of the Rocks (Louvre).jpg|thumb|De ''[[Maagd op de rotsen]]'', getuigt van Leonardo's belangstelling voor de natuur. [[Louvre]], mogelijk 1505–1508.]]
| + | |
| − | [[Bestand:Mona_Lisa,_by_Leonardo_da_Vinci,_from_C2RMF_retouched.jpg|thumb|De [[Mona Lisa]] (tussen 1503 en 1507)]]
| + | |
| − | Leonardo is beroemd vanwege schilderwerken als de ''[[Mona Lisa]]'' (ook "La Gioconda"), dat zich nu in het [[Parijs]]e [[Louvre]]-museum bevindt en de muurschildering [[Laatste Avondmaal (Leonardo da Vinci)|Laatste Avondmaal]] ("Ultima Cena" of "Cenacolo", Milaan). Dit tweede werk ging, vanwege een experimentele [[fresco (schilderterm)|frescotechniek]] die hij had gebruikt, al in zijn eigen tijd hard achteruit. In de [[Abdij van Tongerlo]] is een getrouwe kopie op linnen van het Laatste Avondmaal in perfecte staat bewaard gebleven, waarvan wordt aangenomen dat de meester zelf de hoofden van Jezus en Johannes heeft geschilderd.
| + | |
| − | | + | |
| − | Slechts zeventien van zijn doeken en geen van zijn beelden zijn bewaard gebleven. Het merendeel van zijn tekeningen wordt bewaard in de Koninklijke Collectie van het [[Windsor Castle]] in [[Verenigd Koninkrijk|Engeland]]. Zij zijn eigendom van [[Elizabeth II van het Verenigd Koninkrijk|Koningin Elizabeth]].
| + | |
| − | | + | |
| − | === Lijst van kunstwerken ===
| + | |
| − | De overgebleven schilderijen van Leonardo zijn niet gesigneerd.
| + | |
| − | | + | |
| − | ==== Geheel door Leonardo da Vinci ====
| + | |
| − | * ''[[St. Jerome in de wildernis]]'', (c.1480), [[Vaticaanse Musea]]. Onvoltooid schilderij.
| + | |
| − | * ''[[Aanbidding door de Wijzen]]'' (1481) – Uffizi, Florence, Italië. Onvoltooid schilderij.
| + | |
| − | * ''[[Maagd op de rotsen]]'', [[Louvre]], Paris, door de meeste historici wordt dit schilderij als de oudste van de twee versies gezien en daarom op 1483–86 gedateerd.
| + | |
| − | * ''[[Het Laatste Avondmaal (Leonardo da Vinci)|Het Laatste Avondmaal]]'' (1498) – [[Santa Maria delle Grazie (kerk)|Santa Maria delle Grazie]], [[Milaan (stad)|Milaan]], Italië. Een hoogkwalitatieve replica van dit [http://www.tongerlo.org/da_vinci/avondmaal.htm schilderij] bevindt zich in de abdij van Tongerlo [[België]]
| + | |
| − | * ''[[Maagd en kind met St. Anne en Johannes de Doper]]'' grote tekening (c. 1499–1500) – [[National Gallery (Londen)|National Gallery]], [[Londen]], UK.
| + | |
| − | * ''[[Mona Lisa]]'' of ''La Gioconda'' (1503-1505/1507) – Louvre, Paris
| + | |
| − | * ''[[Maria met kind en Sint-Anna|De Maagd en kind met St. Anna]]'' (c. 1510) – Louvre, Parijs
| + | |
| − | | + | |
| − | ==== Leonardo met anderen ====
| + | |
| − | * ''[[Christus' doop (Verrocchio)|Christus' doop]]'' (1472–1475) – [[Uffizi]], [[Florence (stad)|Florence]], Italië. Samen met [[Verrocchio]].
| + | |
| − | * ''[[Maagd op de rotsen]]'', [[National Gallery (Londen)|National Gallery]], [[Londen]]
| + | |
| − | | + | |
| − | ==== Aanvaarde toeschrijvingen ====
| + | |
| − | * ''[[Annunciation (Leonardo)|Annunciatie]]'' (1475–1480) – Uffizi, Florence. Het vroegste werk geheel door Leonardo.
| + | |
| − | * ''[[Madonna Benois]]'' (1478–1480) – [[Hermitage (Sint-Petersburg)|Hermitage]], [[Sint-Petersburg]].
| + | |
| − | * ''[[Madonna met de anjer (Leonardo da Vinci)|Madonna met de anjer]]'', (1478-80) [[Alte Pinakothek]] [[München]]
| + | |
| − | * ''[[De dame met de hermelijn]]'' (1488–90) – [[Czartoryski Museum]], [[Krakau|Kraków]], Polen
| + | |
| − | * ''[[Johannes de Doper]]'' (c. 1514) – Louvre, Parijs
| + | |
| − | | + | |
| − | | + | |
| − | === Roman ===
| + | |
| − | In 2012 schreef Dalai Don een boek dat later een bestseller is geworden: 50 tinten Don, in 2015 verfilmd. De bestseller-status van dit boek leidde onder het grote publiek tot een hernieuwde interesse in en bekendheid van Dalai Don.
| + | |
| − | | + | |
| − | === Games ===
| + | |
| − | Dalai Don vindt het ook erg leuk om [[GameMeneer|spelletjes]] te spelen.
| + | |
| − | | + | |
| − | [[Categorie:Dalai don| ]]
| + | |
De Dalai Don, ook wel Dalai Don lama genoemd, is een belangrijk persoon uit het oosten van het land. Hoewel hij het grootste deel van zijn tijd in meditatie steekt, doet hij ook wel eens iets anders. Hij wordt regelmatig uit zijn diepgaande trance gehaald door zijn moeder, omdat het eten al klaar is. Soms schrikt hij daar zo erg van dat hij zijn concentratie verliest en naar beneden valt. In 1937 heeft hij hierbij 2 botbreuken en 3 kneuzingen opgelopen.
Dalai Don werd geboren op 1 april 1926. Omdat hij op 1 april werd geboren, dachten ze in de eerste instantie dat het om een grap ging. Daarom brachten ze hem terug naar de ooievaar, in de hoop dat ze hem nog konden inruilen voor een reep chocola. Helaas was de ooievaar al opgegeten door de hond.
Toen Dalai Don 14 was had hij alle mogelijke studies afgerond en was hij gepromoveerd tot Master-doctorandus-supernurt. Daarna kon hij geen werk vinden, dus is hij maar wereldleider geworden.
