Brontekst bekijken van Ruimtestation ISIS

[[Bestand:ISS after completion (as of June 2006).jpg|thumb|Het ISS na voltooiing]]
Het '''internationale ruimtestation''' (International Space Station, ISS) is een [[ruimtestation]] dat in een [[baan (hemellichaam)|baan]] om de [[aarde (planeet)|aarde]] draait en door verschillende landen wordt gebouwd, [[bemande ruimtevaart|bemand]] en bekostigd. Op [[20 november]] [[1998]] werd de eerste module gelanceerd en sinds [[2 november]] [[2000]] is het station permanent bewoond. Gedurende het eerste decennium van de 21e eeuw is het station continu uitgebreid. Op 27 mei 2011 werd de bouw van het ISS voltooid met de installatie van de [[Alpha Magnetic Spectrometer]] (AMS), hoewel er nog twee Russische modules komen: Nauka, ook gekend als de [[Multipurpose Laboratory Module]] (MLM), en de [[Nodal Module]].

== Oorsprong ==
In [[1982]] kwam de [[Verenigde Staten|Amerikaanse]] president [[Ronald Reagan]] met het voorstel van een internationaal [[ruimtestation]], onder de naam [[Freedom (ruimtestation)|Freedom]]. Hier kwam echter weinig van terecht en begin [[1990-1999|jaren negentig]] waren zowel het concept alsook de naam gewijzigd. [[Rusland]], dat inzag dat er in de eigen [[Mir (ruimtestation)|Mir]] geen toekomst meer zat, dacht positief over het nieuwe ruimtestation. Het enige struikelblok was de nieuw voorgestelde naam: ''Alpha''. Uiteindelijk werd gekozen voor de naam ''International Space Station'', dat in elke taal op eigen wijze wordt geschreven. De Russische plannen voor een opvolger van de [[Mir (ruimtestation)|Mir]] ([[Mir 2]]) verdwenen in de koelkast.

Om ervaring op te doen met ruimtestations (onder andere het langdurig verblijf in de ruimte), gingen de VS en [[Rusland]] een samenwerking aan, waarbij veelvuldig gebruik werd gemaakt van de Mir. Deze samenwerking werd bekend onder de codenaam ''Phase One'' (Eerste fase). In september [[1993]] kondigden [[Al Gore]] en [[Viktor Tsjernomirdin]] de plannen aan voor een vervolg: ''Phase Two'' (Tweede fase). Deze nieuwe fase zou bestaan uit het daadwerkelijk bouwen van het internationale ruimtestation.

Op [[29 januari]] [[1998]] werden de akkoorden voor het ruimtestation ondertekend door zestien landen. Het vormde de basis voor het grootste internationale wetenschappelijk project uit de geschiedenis van de ruimtevaart. De deelnemende landen zijn (in alfabetische volgorde):

{{Kolommen
| Kolom1=
* [[België]]
* [[Brazilië]]
* [[Canada]]
* [[Denemarken]]
* [[Duitsland]]
* [[Frankrijk]]
* [[Italië]]
* [[Japan]]
* [[Nederland]]
| Kolom2=
* [[Noorwegen]]
* [[Rusland]]
* [[Spanje]]
* [[Verenigd Koninkrijk]]
* [[Verenigde Staten|Verenigde Staten van Amerika]]
* [[Zweden]]
* [[Zwitserland]]
}}

Na het voltooien van het ruimtestation zal ''Phase Three'' (Derde fase) aanbreken: een voor onbepaalde tijd volledig functionerend en permanent bewoond internationaal ruimtestation in een baan om de aarde.

== Bijdragen door landen ==
Voor de volledige bouw van het ruimtestation zullen minstens vijftig transportvluchten nodig zijn. Voor deze vluchten werd tot 2011 gebruikgemaakt van Amerikaanse [[Ruimteveer|Spaceshuttles]]. Momenteel wordt de verbinding onderhouden door het onbemande Russische [[Progress (ruimtevaartuig)|Progress]]-ruimtevaartuig en sinds 2011 de commerciële [[SpaceX Dragon]] en de [[Cygnus (ruimtevaartuig)|Cygnus]] van Orbital ATK, die namens NASA opereren. ESA heeft enige tijd met de [[Automated Transfer Vehicle|ATV]] bevooradingsmissies uitgevoerd. De overige landen leveren geld, onderdelen van het ruimtestation en kennis.

=== Verenigde Staten ===
Naast de vluchten die de VS geleverd heeft; leveren ze ook fundamentele modules, [[zonnepaneel|zonnepanelen]] en laboratoria en ze neemt een groot deel van de [[logistiek]] voor haar rekening. Hiermee levert zij de grootste bijdrage aan het ISS.
Het oorspronkelijke budget van de VS is al flink overschreden, van een 8 miljard naar 92 miljard.

=== Canada ===
De Canadese ruimtevaartorganisatie draagt bij aan het internationale ruimtestation ISS met een zeer geavanceerde [[robotarm]]. Daarnaast levert Canada [[camera]]systemen die zijn toegespitst op gebruik in de ruimte.

=== Europa ===
De [[Europa (werelddeel)|Europese]] landen die deelnemen aan het ISS, onder de vlag van de [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]], leveren gezamenlijk onder meer een uitgebreid laboratorium ([[Columbus (ISS module)|Columbus]]), datamanagementsystemen en de [[European Robotic Arm]]. Hiernaast hebben de ESA lidstaten Node 2 en 3 gemaakt, in ruil voor het vervoer van [[Columbus (ISS module)|Columbus]] door [[NASA]] naar het ISS. Zo werd ook [[Cupola]] gemaakt, voor het vervoer van 4 buitenexperimenten: EuTEF, SOLAR, ACES en ASIM.

Op 3 april 2008 koppelde de ''[[Jules Verne (ruimteschip)|Jules Verne]]'', het Europese [[Automated Transfer Vehicle]], zich aan het ISS. Dit vrachtruimteschip koppelt zich automatisch aan het ISS. Het zorgt voor bevoorrading en voor de afvoer van afvalstoffen.
Europa levert één van de grootste bijdragen aan het ISS.

=== Italië ===
Onafhankelijk van de ESA levert Italië een drietal logistieke modules.

=== Japan ===
De Japanse ruimtevaartorganisatie levert een laboratorium en een grote hoeveelheid wetenschappelijke instrumenten.

[[Bestand:Zvezda training module.jpg|thumb|''Een duiker oefent met de Zarya module in Sterrenstad'']]

=== Rusland ===
Na de VS en Europa levert Rusland de grootste bijdrage aan het ISS. Naast de transporten met de Progress-ruimtevaartuigen verzorgt Rusland servicemodules en onderzoekslaboratoria. Tevens bracht Rusland de eerste module van het ISS in een baan om de aarde. Zij hebben tot nu toe twee laboratoria geleverd, waaronder de Zarya. Deze module wordt gebruikt voor de communicatie en het controleren van het ruimtestation. In [[Sterrenstad]] zijn trainingsfaciliteiten aanwezig voor alle Russische modules.

=== Brazilië ===
De Braziliaanse ruimtevaartorganisatie zou instrumenten en bevestigingssystemen leveren om buitenexperimenten uit te kunnen voeren. Dit is van groot belang voor experimenten met langdurige blootstelling aan het ruimtevacuüm.

=== België en Nederland ===
Beide landen hebben via het ESA bijgedragen aan de ontwikkeling van de [[Columbus (ISS-module)|Columbusmodule]]. De Belg [[Frank De Winne]] was in 2009 gedurende twee maanden de eerste niet-Amerikaanse en niet-Russische gezagvoerder van het ISS. De Nederlander André Kuipers verbleef tot [[1 juli]] [[2012]] een half jaar in de ruimte, tijdens ISS Expeditie 30/31.

== Bestaande modules ==
De Tweede fase ging op [[20 november]] [[1998]] van start toen vanaf de lanceerinrichting [[Baikonoer]] in [[Kazachstan]] een [[Proton (raket)|Protonraket]] met de ''Zarya''-module vertrok.

=== Zarya ===
[[Bestand:ISS June 1999.jpg|thumb|''Zarya (onder) en Unity (boven) gekoppeld (juni 1999)'']]
De Zarya-module of Zarja-module ([[Russisch]]: Dageraad) verzorgt de energievoorziening, opslagruimte en bijsturing tijdens de beginfase van de bouw van het ruimtestation. Deze module is tussen 1994 en 1998 gebouwd en gefinancierd door de VS. Zarya is gelanceerd op 20 november 1998. Zarya heeft een lengte van 12,56 m, een diameter van 4,11 m en een massa van 19.323&nbsp;kg. Na het in baan brengen van de module traden er problemen op met de stroomvoorziening, maar die konden eenvoudig worden opgelost.

=== Unity ===
Op [[4 december]] [[1998]] lanceerden de Amerikanen de ''Unity''-module ([[Engels]]: Eenheid) aan boord van de [[Spaceshuttle Endeavour]]. Een dag later, op [[5 december]], werd de koppeling tussen Zarya en Unity ingezet en op [[12 december]] was deze voltooid. De Unity-module beschikt over een zestal koppelingspoorten waaraan later andere modules worden bevestigd. De Unity-module heeft een lengte van 5,49 m, een diameter van 4,57 m en een massa van 11.612&nbsp;kg.

=== Zvezda ===
De ''Zvezda''-module (Russisch: ster) werd op [[12 juli]] [[2000]] gelanceerd vanaf [[Baikonoer]]. Als gevolg van de ernstige financiële problemen bij de Russen werd deze lancering niet verzekerd en was er geen back-up. Omdat de [[NASA]] dat erg riskant vond bouwden ze de ''Interim Control Module'' voor het geval dat de lancering van Zvezda zou mislukken of ernstige vertraging zou oplopen. De lancering van Zvezda verliep echter probleemloos.

Naast een cilindervormig werkcompartiment beschikt Zvezda over slaapplaatsen voor twee bemanningsleden, een [[fitness]]ruimte, een [[toilet]], een [[luchtsluis]] en een drukloze werkplaats. Verder beschikt ze over apparatuur voor lucht- en waterzuivering. Zvezda heeft een lengte van 13,10 m, een diameter van maximaal 4,15 m en een massa van 19.050&nbsp;kg.

=== Z1 Truss ===
"Truss" ([[Integrated Truss Structure]] of ITS; truss = "[[vakwerk (ligger)|vakwerk]]") vormt het geraamte van het ISS waarvan ''Z1 Truss'' ([[11 oktober]] [[2000]] gelanceerd) een tijdelijk koppelingsstuk vormt. Daarnaast bevat Z1 Truss [[gyroscoop|gyroscopen]], communicatieapparatuur en systemen om elektrische ladingen in het station te neutraliseren. De lengte van Z1 Truss is 4,90 m, de diameter 4,20 m en de massa is 8.755&nbsp;kg.

=== P6 Truss ===
De tweede Truss-module, ''P6 Truss'', werd gelanceerd op [[30 november]] [[2000]] en bevat een reeks zonnepanelen, radiatoren en pompen. Tot oktober 2007 was de P6 Truss gekoppeld aan de Z1 Truss. Bij shuttle vlucht [[STS-120]] is de P6 Truss verplaatst naar de definitieve locatie aan de P5 Truss. P6 Truss heeft een lengte van 73,20 m, diameter van 10,70 m en een massa van 15.900&nbsp;kg.

=== Destiny Laboratory ===
Het ''Destiny Laboratory'' werd op [[7 februari]] [[2001]] gelanceerd en doet dienst als laboratorium. Er wordt onder andere (fundamenteel) onderzoek gedaan naar materialen en ziekten waarbij afwezigheid van zwaartekracht nodig is. Verder beschikt Destiny over systemen voor temperatuur- en luchtvochtigheidsbeïnvloeding. De bouw van het laboratorium is in 1995 begonnen door [[Boeing]], het heeft een lengte van 8,53 m, diameter van 4,27 m en een massa van 14.515&nbsp;kg.

=== Canadarm2 ===
De ''Canadarm2'' werd op [[19 april]] [[2001]] gelanceerd en is een [[robotarm]] die is gebaseerd op de robotarm die wordt gebruikt in de Space Shuttle, maar verder is ontwikkeld. Deze robotarm is van essentieel belang bij het verder uitbouwen van het ruimtestation. Hij beschikt over een zevental motoren en is in gestrekte staat 17,60 m lang. De massa van deze robotarm is 1.800&nbsp;kg.

=== Quest Joint Airlock Module ===
Op [[12 juli]] [[2001]] werd de ''Quest Joint Airlock Module'' gelanceerd. Deze module is hoofdzakelijk bedoeld als geavanceerde luchtsluis om [[ruimtewandeling]]en te vereenvoudigen. Intern zijn er in de Airlock twee compartimenten te onderscheiden. De "Equipment lock" dient voor de opslag van ruimtepakken en apparatuur en vanuit de "Crew lock" kunnen astronauten de ruimte betreden. Dit systeem is net als de robotarm gebaseerd op Space Shuttle-techniek, maar verder verfijnd om lekkage van zuurstof te verminderen. De lengte van de Airlock is 5,50 m, de diameter is 4,00 m en de massa is 6.064&nbsp;kg.

=== External Stowage Platform (ESP-1) ===
Dit kleine platform dient voor de opslag van reserveonderdelen van het ruimtestation en is gelanceerd met [[Spaceshuttle Discovery]]-vlucht [[STS-102]] en geplaatst op [[13 maart]] [[2001]]. Het is geïnstalleerd op het Destiny Laboratory en weegt 2.676 kilogram.

=== Pirs Airlock/Docking ===
De op [[14 augustus]] [[2001]] gelanceerde ''Pirs Airlock/Docking''-module stelt Russische Soyuz-TMA- en Progress-M-ruimtevaartuigen in staat om soepel aan te meren. Daarnaast is er een luchtsluis aanwezig waar Russische kosmonauten gebruik van kunnen maken bij ruimtewandelingen. De lengte van deze module is 5,00 m, de diameter is 2,20 m en de massa is 3.630&nbsp;kg.

[[Bestand:ISS Truss structure.jpg|thumb|''Truss-raamwerk'']]

=== S0 Truss ===
De ''S0 Truss'' die op [[8 april]] [[2002]] werd gelanceerd vormt samen met de andere Truss-modules het geraamte van het ISS. Uiteindelijk wordt de al eerder aangebrachte Canadarm2 aan de S0 Truss gekoppeld. De S0 Truss is 13,40 m lang, 4,60 m breed en heeft een massa van 12.247&nbsp;kg.

=== Mobile Base ===
Met de op [[5 juni]] [[2002]] gelanceerde ''Mobile Base'' kan in de toekomst de eerder aangebrachte Canadarm2 over rails verplaatst worden om zodoende een groter gebied te kunnen bedienen.

=== S1 Truss ===
De ''S1 Truss'' werd op [[7 oktober]] [[2002]] gelanceerd en dient als koppelingsstuk voor de later toe te voegen Starboard MT. De S1 Truss is 13,70 m lang en 3,90 m breed. De massa bedraagt 12.598&nbsp;kg.

=== P1 Truss ===
De ''P1 Truss'' die op [[23 november]] [[2002]] werd gelanceerd, is gekoppeld aan de S0 Truss en vormt daarmee de koppeling voor de later aan te brengen ULC-modules. De lengte is 13,70 m, de breedte is 3,90 m en de massa is 12.598&nbsp;kg.

=== External Stowage Platform (ESP-2) ===
Dit platform dient voor de opslag van reserveonderdelen van het ruimtestation en is gelanceerd met [[Spaceshuttle Discovery]]-vlucht [[STS-114]] en geplaatst op [[26 juli]] [[2005]]. Het is geïnstalleerd op de Quest Joint Airlock en weegt 2.676 kilogram.

=== P3/P4 Truss ===
De ''P3/P4 Truss'' die op [[9 september]] [[2006]] werd gelanceerd met [[Spaceshuttle Atlantis]]-vlucht [[STS-115]] en bestaat uit een set beweegbare [[zonnepanelen]], zodat ze op de [[zon]] gericht kunnen worden. De P3/P4 Truss is gekoppeld aan de P1 Truss en heeft een breedte van 13,70 m en een massa van 15.900&nbsp;kg. De uitgeklapte [[zonnepanelen]] hebben een "vleugelwijdte" van 73,2 m.

=== P5 Truss ===
De ''P5 Truss'' werd op [[9 december]] [[2006]] gelanceerd met [[Spaceshuttle Discovery]]-vlucht [[STS-116]] en bestaat uit een constructie die als afstandhouder dient tussen de P3/P4 Truss en de P6 Truss (tijdens STS-120). De P5 Truss is 3,4 meter breed en weegt 5600 kilo.

=== S3/S4 Truss ===
De ''S3/S4 Truss'' is het tweede stuurboordsegment dat op 8 juni 2007 gelanceerd werd met [[Spaceshuttle Atlantis]]-vlucht [[STS-117]] en op 12 juni 2007 werd vastgekoppeld aan het eerste stuurboordsegment S1. S3/S4 Truss bestaat uit een set [[zonnepanelen]], die beweegbaar zijn zodat ook deze op de [[zon]] gericht kunnen worden en een stroomvoorziening vormen voor het ruimtestation.

=== S5 Truss ===
De ''S5 Truss'' werd op [[8 augustus]] [[2007]] gelanceerd met [[Spaceshuttle Endeavour]]-vlucht [[STS-118]]. De ''S5 Truss'' is de [[stuurboord]]-afstandhouderconstructie die tussen de S3/S4 Truss en de S6 Truss zit. De S5 Truss is 3,4 meter breed en weegt 1.864 kilo.

=== External Stowage Platform (ESP-3) ===
Dit platform dient voor de opslag van reserveonderdelen van het ruimtestation en is gelanceerd met [[Spaceshuttle Endeavour]]-vlucht [[STS-118]]. Het is het eerste grote onderdeel dat zonder hulp van astronauten is geïnstalleerd en enkel met behulp van de robotarmen van de Space Shuttle en ISS. ESP-3 is geïnstalleerd op de P3 Truss.

=== Node 2 ("Harmony") ===
Node 2, omgedoopt naar "[[Harmony (ISS module)|Harmony]]" is op 26 oktober 2007 aan het ISS gekoppeld. De module werd gebracht met [[Spaceshuttle Discovery]]-vlucht [[STS-120]]. Node 2 is gekoppeld aan [[Destiny (ISS module)|Destiny]]. Het Europese ruimtelaboratorium [[Columbus (ISS-module)|Columbus]] en het Japanse [[Kibo]]-laboratorium zijn in 2008 aan Harmony gekoppeld. Tevens kan er een [[Multipurpose Logistics Module]] aan worden bevestigd. [[PMA-2]], de voornaamste koppelpoort voor de [[Ruimteveer|Spaceshuttle]], zit aan het uiteinde bevestigd.

=== Columbus ===
[[Columbus (ISS module)|Columbus]] is het primaire onderzoekslaboratorium voor de Europese ruimtevaartorganisatie [[Europese Ruimtevaartorganisatie|ESA]]. Het laboratorium werd gebracht met [[Spaceshuttle Atlantis]]-vlucht [[STS-122]] en werd [[11 februari 2008]] gekoppeld aan [[Harmony (ISS module)|Harmony]].

[[Bestand:ELMPS.jpg|thumb|''JEM ELM PS wordt aan ISS bevestigd'']]

=== Special Purpose Dexterous Manipulator (SPDM) ===
De ''Special Purpose Dexterous Manipulator'', ook wel [[Special Purpose Dexterous Manipulator|Dextre]] genoemd, is een twee armige robot (of [[telemanipulator]]). Het is een onderdeel en uitbreiding van de reeds aanwezige [[Canadarm2]]. Dextre werd gelanceerd aan boord van [[Spaceshuttle Endeavour]] vlucht [[STS-123]].

=== Experiment Logistics Module Pressurized Section (ELM PS) ===
ELM PS is het eerste deel van het Japanse ruimtelaboratorium [[Japanse Experiment Module|Kibo]]. Deze module werd gelanceerd aan boord van [[Spaceshuttle Endeavour]] op [[11 maart]] [[2008]] was tijdelijk gekoppeld aan [[Harmony (ISS module)|Harmony]] op [[14 maart]] [[2008]]. Nadat het hoofdlaboratorium (ELM PS) bevestigd is (bij shuttle vlucht [[STS-124]]), is deze module verplaatst en gekoppeld aan de JEM PM. De module is 4,4 meter in diameter, 4,2 meter lang en weegt 4,2 ton.

=== Japanese Experiment Module Pressurized Module (JEM-PM) ===
[[Japanse Experiment Module|JEM]] PM is een Japanse wetenschapmodule voor het Internationale Ruimtestation ontwikkeld door [[JAXA]]. JEM PM is de grootste module die aan het ISS is gekoppeld en werd gelanceerd aan boord van [[Spaceshuttle Discovery]]-vlucht [[STS-124]] op [[31 mei]] [[2008]]. Op [[3 juni]] [[2008]] is de module aan het internationale ruimtestation ISS gekoppeld. De robotarm van het ISS kwam eraan te pas om het laboratorium te kunnen bevestigen. De Japanse astronaut Akihiko Hoshide en zijn Amerikaanse collega Karen Nyberg voerden de operatie uit. De module weegt 14,8 ton, is 4,4 meter in diameter en 11,2 meter lang.

=== S6 Truss ===
De ''S6 Truss'' werd op [[16 maart]] [[2009]] gelanceerd met [[Spaceshuttle Discovery]]-vlucht [[STS-119]]. De Truss werd op 19 maart aan ISS gekoppeld. De S6 Truss heeft een lengte van 73,20 m, diameter van 10,70 m en een massa van 15.900&nbsp;kg.

=== Poisk (MRM-2) ===
''Poisk'', de Mini Research Module 2 werd op [[10 november]] [[2009]] gelanceerd met een Soyuz raket en koppelde aan het Russische gedeelte van het ISS op [[12 november]] [[2009]].
MRM2 is bijna identiek aan de bestaande [[Pirs]] module en zal gebruikt worden om Soyuz en Progress capsules te ontvangen, heeft een luchtsluis om ruimtewandelingen mogelijk te maken en er zullen ook wetenschappelijke experimenten in worden uitgevoerd.

=== Node 3 (Tranquility) ===
De [[Node 3 (Tranquility)]] werd op [[8 februari]] [[2010]] met [[Spaceshuttle Endeavour]]-vlucht [[STS-130]], samen met de [[Cupola]], gelanceerd. Het is een module van ESA en de [[Agenzia Spaziale Italiana]], de Italiaanse ruimtevaartorganisatie. De module bevat de meest geavanceerde [[life support systemen]]. Deze systemen zijn voor het hergebruiken van afvalwater, het genereren van zuurstof en het bevat een systeem om verontreinigingen te verwijderen uit de atmosfeer van het ISS. De Tranquility bevat ook een toilet voor de bemanning.

=== Cupola ===
De [[Cupola]] werd op [[8 februari]] [[2010]] met [[Spaceshuttle Endeavour]]-vlucht [[STS-130]] gelanceerd. De Cupola is een observatieonderdeel gemaakt door de ESA. Het zorgt ervoor dat men verschillende werkzaamheden aan de buitenkant van het ISS kan zien en controleren, en voor aardobservatie.

=== Rassvet Mini-Research Module (MRM-1) ===
De [[Rassvet Mini-Research Module]] werd op [[14 mei]] [[2010]] met [[Spaceshuttle Atlantis]]-vlucht [[STS-132]] gelanceerd. De Rassvet Mini-Research Module is een Russische module, bedoelt om vracht op te slaan en om Soyuz en Progress ruimteschepen te laten koppelen...

=== Permanent Multipurpose Module (PMM) ===
De [[Permanent Multipurpose Module]] Leonardo werd op [[24 februari]] [[2011]] met [[Spaceshuttle Discovery]]-vlucht [[STS-133]] gelanceerd. De module bevat reserveonderdelen en voorraden voor het ISS en zal permanent aan het ISS gekoppeld blijven.

=== Alpha Magnetic Spectrometer (AMS) ===
De [[Alpha Magnetic Spectrometer (AMS)]] werd op [[16 mei]] [[2011]] met [[Spaceshuttle Endeavour]]-vlucht [[STS-134]] gelanceerd. De AMS is bedoeld om te zoeken naar ongewone materie in de ruimte. De AMS is onder andere tot stand gekomen door [[CERN]].

== Geplande en geannuleerde modules ==
Na het ongeluk met de [[Spaceshuttle Columbia]] op [[1 februari]] [[2003]] heeft de bouw vertraging opgelopen. Daarnaast rezen er steeds meer vragen over de haalbaarheid van de voltooiing en het nut van ISS omdat de kosten veel hoger uitvielen dan gepland. In juli 2004 is besloten om door te gaan met de bouw in een iets afgeslankte vorm dan oorspronkelijk gepland.

=== Gepland ===
* Nauka, ook wel [[Multipurpose Laboratory Module]] (MLM) genoemd: Russische module voor aan het Russische segment, zal worden gebruikt voor experimenten. Lancering uitgesteld tot februari 2017. Nauka zal [[Pirs]] vervangen.<ref>http://www.russianspaceweb.com/iss_fgb2.html</ref>
* [[European Robotic Arm]]: [[robotarm]] voor gebruik op het Russische gedeelte van het ISS, en zal tegelijk met Nauka gelanceerd worden.
* [[Nodal Module (NM)]]: Russische module voor het assisteren van koppelingen in het Russische segment, gepland voor 2016. <ref>http://www.russianspaceweb.com/iss_node.html</ref>

=== Oorspronkelijk gepland maar later geannuleerd ===
* Universal Docking Module: vervangen door Multipurpose Laboratory Module
* Centrifuge Accommodations Module: laboratorium met gecontroleerde zwaartekracht
* Docking and Storage Module: vervangen door Multipurpose Laboratory Module
* Habitation Module
* Interim Control Module: was ontwikkeld voor het geval dat de lancering van de Zvezda zou falen
* Propulsion Module
* Russian Research Module: Russisch laboratorium: vervangen door Docking Cargo Module (DCM)
* Science Power Platform: reeks van zonnepanelen voor extra energievoorziening
* [[NASA X-38]]: Crew Return Vehicle: vervangen door een gewone Sojoez TMA

== Huidige status ==
In maart 2009 bevond het ruimtestation zich op een hoogte van ongeveer 355&nbsp;km. De massa van alle reeds geplaatste modules samen bedraagt 262,2 ton en het heeft een inhoud van ongeveer 574 m³. De maximale maten zijn 52 m lang (van [[Zvezda]] tot [[Harmony (ISS module)|Harmony]]/[[PMA-2]]), 92,7 meter breed (van S6 tot P6) en 27,4 m hoog. De [[zonnepanelen]] hebben een maximale spanwijdte van 73,2 meter. De bemanning bestaat uit drie vaste bemanningsleden. Elke dag daalt het vaartuig ongeveer honderd meter, waardoor continu moet worden gecorrigeerd. De gemiddelde snelheid bedraagt 27.744&nbsp;km/u (7700 m/s). In ongeveer 91,2 minuten draait het ISS om de [[Aarde (planeet)|Aarde]] (de baanlengte is ongeveer 42.000 km). Overdag is de temperatuur aan boord van de woon- en werkvertrekken 26,9&nbsp;°C.

[[Bestand:ISS March 2009.jpg|thumb|Status ISS, na [[STS-119]] [[Spaceshuttle Discovery]]-missie, maart 2009]]

== Beëindiging ISS-project ==
In juli 2011 werd bekendgemaakt dat het ISS mogelijk in 2020, maar waarschijnlijk in 2028, uit zijn baan om de Aarde zal worden gehaald om het gecontroleerd in de oceaan neer te kunnen laten storten. Als belangrijkste reden wordt het tegengaan van de vorming van ruimteschroot genoemd <ref>[http://nos.nl/artikel/259714-iss-eindigt-in-2020-in-de-oceaan.html ISS eindigt in 2020 in de oceaan (NOS.nl, 28 juli 2011)]</ref>.

Mogelijk worden delen hergebruikt voor een nieuw te bouwen Russisch ruimtestation, ''Orbital Piloted Assembly and Experiment Complex'' (met als afkorting van de Russische naam: OPSEK).

== Observeren ==
Door de grootte van het Internationale Ruimtestation ISS en met name de grote reflecterende [[zonnepanelen]] is het ruimtestation een gemakkelijk, met het blote oog, te observeren object. Op sommige momenten is het een van de helderste objecten aan de hemel. Door de lage baan om de aarde en de hoek van de zon is het echter maar voor korte perioden zichtbaar.  Het ISS is dan te zien als een snelbewegende, heldere "ster", die in enkele minuten tijd van ruwweg west naar oost beweegt.  Het ruimtestation is meestal zichtbaar enkele uren na zonsondergang, of voor zonsopkomst en een overgang duurt nooit langer dan circa zeven minuten.  Het ISS wordt zichtbaar wanneer het (ongeveer in het westen) opkomt, of hoger aan de hemel uit de aardschaduw tevoorschijn komt ('s ochtends), en verdwijnt weer wanneer het (ruwweg in het oosten) ondergaat, of hoger aan de hemel in de aardschaduw verdwijnt ('s avonds).  De meest gunstige verschijningen van het ISS vinden plaats wanneer het ruimtestation vrijwel recht boven de waarnemer langs beweegt.  Het object is dan hoog aan de hemel zichtbaar, en, door de geringe minimumafstand, zeer helder.

NASA heeft een lijst met data wanneer het ISS zichtbaar is via hun Sightings-webpagina.<ref>[http://spaceflight1.nasa.gov/realdata/sightings/cities/skywatch.cgi?country=Netherlands Sightings-webpagina]</ref> Deze gegevens zijn ook beschikbaar via de ESA<ref>[http://esa.heavens-above.com/esa/iss_step1_3.asp?CountryID=NL ESA-website]</ref> en de onafhankelijke site Heavens Above.<ref>[http://www.heavens-above.com Heavens Above]</ref>  Details voor overgangen boven Nederland en Vlaanderen zijn te vinden op de website hemel.waarnemen.com/iss<ref>[http://hemel.waarnemen.com/iss/ Zichtbaarheid van het ruimtestation ISS] op [http://hemel.waarnemen.com hemel.waarnemen.com]</ref>.

== Bemanningen ==
Naast verschillende bezoekers (zoals de Belgische astronaut [[Frank De Winne]], de Nederlander [[André Kuipers (ruimtevaarder)|André Kuipers]] en een aantal betalende [[ruimtetoerisme|ruimtetoeristen]]) kent het ruimtestation een vaste bemanning:

Voorgaande bemanningen:
* [[ISS Expeditie 1|1e missie]]: [[William Shepherd]], [[Joeri Gidzenko]] en [[Sergej Krikaljov]]
* [[ISS Expeditie 2|2e missie]]: [[Joeri Oesatsjov]], [[James Voss]], [[Susan Helms]]
* [[ISS Expeditie 3|3e missie]]: [[Frank Culbertson]], [[Michail Tjoerin]], [[Vladimir Dezjoerov]]
* [[ISS Expeditie 4|4e missie]]: [[Joeri Onufriënko]], [[Carl Walz]], [[Dan Bursch]]
* [[ISS Expeditie 5|5e missie]]: [[Valery Korzun]], [[Peggy Whitson]], [[Sergei Tresjtjev]]
* [[ISS Expeditie 6|6e missie]]: [[Kenneth Bowersox]], [[Donald Pettit]], [[Nikolai Boedarin]]
* [[ISS Expeditie 7|7e missie]]: [[Joeri Malentsjenko]], [[Edward Lu]]
* [[ISS Expeditie 8|8e missie]]: [[Michael Foale]], [[Alexandr Kaleri|Alexander Kaleri]]
* [[ISS Expeditie 9|9e missie]]: [[Gennadi Padalka]], [[Michael Fincke]]
* [[ISS Expeditie 10|10e missie]]: [[Leroy Chiao]], [[Salizjan Sjaripov]]
* [[ISS Expeditie 11|11e missie]]: [[Sergei Krikalev|Sergei K. Krikalev]], [[John Phillips (astronaut)|John Phillips]]
* [[ISS Expeditie 12|12e missie]]: [[Valeri Tokarev]], [[William McArthur]]
* [[ISS Expeditie 13|13e missie]]: [[Pavel Vinogradov]], [[Jeffrey Williams]], [[Thomas Reiter]]
* [[ISS Expeditie 14|14e missie]]: [[Michael Lopez-Alegria]], [[Mikhail Tyurin]], [[Thomas Reiter]], [[Sunita Williams]]
* [[ISS Expeditie 15|15e missie]]: [[Fyodor Yurchikin]], [[Oleg Kotov]], [[Sunita Williams]], [[Clayton Anderson]]
* [[ISS Expeditie 16|16e missie]]: [[Peggy Whitson]], [[Joeri Malentsjenko]], [[Clayton Anderson]], [[Daniel Tani]], [[Léopold Eyharts]], [[Garrett Reisman]],
* [[ISS Expeditie 17|17e missie]]: [[Sergej Volkov (ruimtevaarder)|Sergej Volkov]], [[Oleg Kononenko]], [[Garrett Reisman]], [[Gregory Chamitoff]]
* [[ISS Expeditie 18|18e missie]]: [[Michael Fincke]], [[Joeri Lonchakov]], [[Gregory Chamitoff]], [[Sandra Magnus]], [[Koichi Wakata]]
* [[ISS Expeditie 19|19e missie]]: [[Gennady Padalka]], [[Michael Barratt]], [[Koichi Wakata]], [[Timothy Kopra]]
* [[ISS Expeditie 20|20e missie]]: [[Gennady Padalka]], [[Michael Barratt]], [[Timothy Kopra]], [[Frank De Winne]], [[Roman Romanenko]], [[Robert Thirsk]] (Eerste missie met zes man aan boord)
* [[ISS Expeditie 21|21e missie]]: [[Frank De Winne]], [[Roman Romanenko]], [[Robert Thirsk]], [[Jeffrey Williams]], [[Maxim Suraev]], [[Nicole Stott]] (Eerste niet-Amerikaans, Niet-Russische gezagsvoeder)
* [[ISS Expeditie 22|22e missie]]: [[Jeffrey Williams]], [[Maxim Suraev]], [[Oleg Kotov]], [[Soichi Noguchi]] , [[Timothy (TJ) Creamer]]
* [[ISS Expeditie 23|23e missie]]: [[Oleg Kotov]], [[Soichi Noguchi]], [[Timothy (TJ) Creamer]], [[Alexandr Kaleri]], [[Mikhail Korniyenko]], [[Tracy Caldwell Dyson]]
* [[ISS Expeditie 24|24e missie]]: [[Aleksandr Skvortsov]], [[Mikhail Korniyenko]], [[Tracy Caldwell Dyson]], [[Fyodor Yurchikhin]], [[Shannon Walker]], [[Douglas H. Wheelock]]
* [[ISS Expeditie 25|25e missie]]: [[Douglas H. Wheelock]], [[Shannon Walker]], [[Fyodor Yurchikhin]], [[Scott J. Kelly]], [[Aleksandr Kaleri]], [[Oleg Skripochka]]
* [[ISS Expeditie 26|26e missie]]: [[Scott J. Kelly]], [[Aleksandr Kaleri]], [[Oleg Skripochka]], [[Dmitri Kondratyev]], [[Catherine Coleman]], [[Paolo Nespoli]]
* [[ISS Expeditie 27|27e missie]]: [[Dmitri Kondratyev]], [[Catherine Coleman]], [[Paolo Nespoli]], [[Andrei Borisenko]], [[Aleksandr Samokutyayev]], [[Ron Garan]]
* [[ISS Expeditie 28|28e missie]]: [[Andrei Borisenko]], [[Aleksandr Samokutyayev]], [[Ron Garan]], [[Sergei Volkov]], [[Mike Fossum]], [[Satoshi Furukawa]]
* [[ISS Expeditie 29|29e missie]]: [[Mike Fossum]], [[Satoshi Furukawa]], [[Sergei Volkov]], [[Anton Shkaplerov]], [[Sergei Revin]], [[Dan Burbank]]
* [[ISS Expeditie 30|30e missie]]: [[Dan Burbank]], [[Anton Shkaplerov]], [[Sergei Revin]], [[Oleg Kononenko]], [[André Kuipers (ruimtevaarder)|Andre Kuipers]], [[Don Pettit]]
* [[ISS Expeditie 31|31e missie]]: [[Oleg Kononenko]], [[André Kuipers (ruimtevaarder)|Andre Kuipers]], [[Don Pettit]], [[Joe Acaba]], [[Gennady Padalka]], [[Sergei Revin]]
* [[ISS Expeditie 32|32e missie]]: [[Akihiko Hoshide]], [[Joeri Malentsjenko]], [[Sunita Williams]], [[Joe Acaba]], [[Gennady Padalka]], [[Sergei Revin]]
* [[ISS Expeditie 33|33e missie]]: [[Akihiko Hoshide]], [[Joeri Malentsjenko]], [[Sunita Williams]], [[Kevin A. Ford]], [[Oleg Novitskiy]], [[Evgeny Tarelkin]] (September 2012)
* [[ISS Expeditie 34|34e missie]]: [[Oleg Novitskiy]], [[Kevin Ford]], [[Evgeny Tarelin]], [[Roman Romanenko]], [[Chris Hadfield]], [[Tom Marshburn]]
* [[ISS Expeditie 35|35e missie]]: [[Alexander Misurkin]], [[Pavel Vinogradov]], [[Chris Cassidy]], [[Roman Romanenko]], [[Chris Hadfield]], [[Tom Marshburn]]
Huidige bemanning:
* [[ISS Expeditie 36|36e missie]]: [[Alexander Misurkin]], [[Pavel Vinogradov]], [[Chris Cassidy]], [[Luca Parmitano]], [[Karen L. Nyberg]], [[Fyodor Yurchikhin]]
Toekomstig:
* [[ISS Expeditie 37|37e missie]]: [[Luca Parmitano]], [[Karen Nyberg]], [[Fyodor Yurchikhin]], [[Oleg Kotov]], [[Sergey Ryazansky]], [[Michael S. Hopkins]]

== Zie ook ==
* [[Nikkel-waterstof-accu]]
* Het ruimtestation was het hoofdonderwerp van een aflevering van [[National Geographic Channel|National Geographic]]'s [[Big, Bigger, Biggest]].

== Externe links ==
* [http://www.nasa.gov/station ISS op de website van NASA]
* [http://www.esa.int/esaHS/iss.html ISS op de website van ESA]
* [http://www.jaxa.jp/missions/projects/iss_human/index_e.html ISS op de website van JAXA (de Japanse ruimtevaartorganisatie)]
* [http://spaceflight.nasa.gov/realdata/tracking/ Locatie van ISS t.o.v. de aarde]
* [http://www.tietronix.com/anim/pao/s1A1.html Internationaal ruimtestation build-up simulation]

{{Appendix}}
{{Commons|International Space Station}}

[[Categorie:Internationaal ruimtestation ISS| ]]
[[Categorie:Ruimtestation]]